چرا رجوع کارگردانان تئاتر به نویسندگان مرد بیشتراست؟
همینه محمدی از وجود پیش فرض‌هایی در ایران، مبنی بر اینکه زنان فقط قادر به نوشتن متن‌های خاصی هستند و توانایی خلق جهانی متفاوت را ندارند، خبر داد.
به گزارش هنر ام‌روز به نقل از خبرگزاری صبا، تهمینه نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر با اشاره به وقفه‌ای که تعطیلات کرونایی در فعالیت بسیاری از هنرمندان تئاتر ایجاد کردهاست درباره آخرین کارهای خود عنوان کرد: قبل از شروع تعطیلی تماشاخانه‌ها تصمیم داشتم تازه‌ترین نمایشنامه‌ام با نام «انبساط خاطر» را که چند ماهی از اتمام کارش گذشته‌است، آماده اجرا کنم اما با دنباله‌دار شدن تعطیلی‌ها، این نمایش همچنان بلاتکلیف مانده‌است.
او همچنین از انتشار یک مجموعه داستان کوتاه خبر داد و تشریح کرد: کتابی که در حال حاظر سرگرم نوشتنش هستم و در مراحل پایانی است، مجموعه‌ای از حدود ۱۱ داستان کوتاه است و احتمال دارد «رودهای خسته» که یکی از داستان‌های این مجموعه است، به عنوان اسم کتاب انتخاب شود.
مجموعه داستانی که حاصل یک جریان ۱۵ ساله است
این کارگردان تئاتر ادامه داد: من همواره به صورت حرفه‌ای روی نگارش نمایشنامه کار کرده‌ام و داستان کوتاه بیشتر برآمده از ذوق لحظه‌ای و ایده‌های ذهنی‌ام بوده‌است. داستان‌های این مجموعه هم حاصل ایده‌های ذهنی‌ام در یک روند ۱۵ ساله هستند که بعد از دریافت بازخورد مثبت منتقدان و استقبال مدیر انتشارات پیام چهارسو از آن‌ها، تصمیم به چاپ این مجموعه توسط نشر پیام چهارسو گرفتم.
محمدی درباره محتوای کتاب توضیح داد: من این داستان‌ها را طی ۱۵ سال که از لحاظ سن و تجربه زندگی و نویسندگی در مقاطع متفاوتی بودم، نوشتهام به همین دلیل داستان‌ها از لحاظ ژانر و محتوا متفاوت هستند اما شاید اگر یکجا بررسی شوند، نشان‌دهنده نوعی سبک نویسندگی باشند که آن هم برعهده خواننده است.
او درباره دیگر کارهای در آستانه انتشارش اظهار کرد: در حال حاضر ۱۱ داستان‌کوتاه در دست دارم اما به دلیل اینکه سال‌هاست مطالعه‌شان نکرده‌ام، بعد از یک بازبینی دوباره خواهم دید که چه تعداد از آن‌ها مناسب چاپ در این مجموعه است.
نویسنده نمایشنامه «مرده ریگ» اعلام کرد: از سوی دیگر قصد نگارش یک نمایشنامه جدید به نام «فیل سیاه» را دارم که موضوعش از سال‌ها پیش ذهنم را درگیر کردهاست و الان فرصت را برای شروع آن مناسب می‌دانم. در حال حاضر جملات ابتدایی راجع‌به این متن دارم اما با توجه به اینکه هنوز در ابتدای کار هستم نمی‌توانم در این باره توضیحات کاملی بدهم. این نمایشنامه روایتی از زندگی شخصی و اجراهای یک گروه تئاتری است که در آن به امر سانسور و ممیزی در یک نمایش تئاتر توجه شده‌است.
نام نویسنده آثار از همه جا حذف می‌شود
او درباره معضلات نمایشنامه نویسان به اهمیت مساله آسیب‌شناسی اشاره و تصریح کرد: مشکل بسیاری از اجراهای ضعیف، مخصوصا نمایش‌های متن‌محور اغلب به متن نمایش برمی‌گردد. دلیل این ضعف نبود نویسندگان ماهر نیست بلکه این است که چه از لحاظ حقوق معنوی و چه از لحاظ حقوق مادی به نویسنده و نمایشنامه بها داده‌نمی‌شود. همچنین آن میزان دقت در انتخاب بازیگران را در گزینش نویسنده نمی‌بینیم و در بسیاری موارد شاهد حذف نام نویسنده از همه جا هستیم. با دقت به تبلیغات تئاتر، سریال‌های خانگی و فیلم‌های سینمایی متوجه می‌شویم که چه در رسانه‌ها یا پلتفرم‌ها و چه بیلبوردهای خیابانی، کمتر اثری از نام نویسنده است. این در حالی است که آن فیلم یا نمایشی که مخاطب می‌بیند برگرفته از یک متن است.
نویسنده نمایشنامه «موزه خصوصی» اذعان کرد: نام نویسنده را کنار می‌گذارند و توجیه‌شان این است که چون احتمالا مخاطب نویسنده را نمی‌شناسد. به نظر تهیه کننده و گروه تبلیغات استفاده از نام او تاثیری در تبلیغ ندارد اما به نظر منِ نویسنده و متن برعکس است. آنچه در کشورهای دیگر می‌بینیم، در ایران مورد بی‌توجهی زیادی واقع شده‌است.
اجرای آنلاین جایگزین صحنه رو در رو نخواهد شد
او به دیگر مشکلات نمایشنامه‌نویسان ازجمله بیکاری و افسردگی ناشی از آن اشاره کرد و گفت: بیکاری مخصوصا در دوران تعطیلی‌های کرونا، مساله‌ای است که نه تنها صنف نمایشنامه‌نویسان بلکه همه دست‌اندرکاران هنری را دامنگیر خود کردهاست. در دورانی هم که سالن‌ها با وجود کرونا فعالیت می‌کردند، مردم نتوانستند برای تماشای نمایش به سالن‌ها بروند. به این ترتیب بر بیکاری تئاتری‌ها افزوده شد و به دنبال آن فعالان تئاتر وارد یک جو افسردگی و انزوا شده‌اند.
این هنرمند درباره تئاتر آنلاین عنوان کرد: به تازگی فعالیت‌هایی که در قالب اجرای آنلاین صورت گرفته و مورد استقبال بسیاری واقع شده‌است ولی به نظر من تئاتر یک رسانه نفس به نفس است که ماهیتش به زنده بودن آن است. مدل آنلاین برای من صرفا تجربه‌ای بوده‌است که بخواهم در لحظه از آن لذت ببرم اما هیچ وقت جایگزین تئاتر و صحنه رو در رو نخواهد شد.
امر ممیزی سدی است در مقابل خلاقیت‌های نویسندگان
محمدی درباره استفاده از نمایشنامه‌های خارجی اذعان کرد: به نظر من هر کارگردان با توجه به سلیقه و نگاه خود و پیامی که دوست دارد به مخاطب خود منتقل کند، می‌تواند یک متن خارجی یا ایرانی را انتخاب کند اما یکی از دلایل انتخاب شدن نمایشنامه‌های خارجی بجای ایرانی جدا از کیفیت یا هر نقطه قوت دیگر که می‌توانند داشته‌باشند، مساله سانسور و ممیزی در ایران است که تبدیل به مانعی برای نمایشنامه‌نویسان شده است.
او در این باره توضیح داد: فضایی که در آن تربیت شده‌ایم ما را دچار یک خودسانسوری کردهاست به طوری‌که موقع نوشتن نمایشنامه سعی می‌کنیم، برخی موارد را با زیرکی دور بزنیم و سانسور کنیم تا درنهایت بتوان اجرایش کرد اما این مساله در بلندمدت تبدیل به سد بزرگی خواهدشد، در مقابل خلاقیت‌های نویسنده‌ای که سقف آزادی و خلاقیتش را کوتاه می‌کند.
این نمایشنامه‌نویس ادامه داد: نویسنده‌ای که کارش را بلد است، مانند بسیاری از نویسندگان ما می‌تواند با وجود این محدودیت‌ها در آخر متنی درخشان بنویسد اما کارگردان‌ها با استفاده از گزینه‌هایی همچون نمایشنامه‌های خارجی می‌توانند از دردسرهای سانسور و بازبینی خلاص شوند.
محمدی نکته دیگر درباره محدودیت‌های موجود را سلیقه‌ای بودن خط قرمزها دانست و اظهار کرد: قانون مدونی برای ممیزی های حوزه تئاتر وجود ندارد و ممیزی هایی که الان مطرح می‌شوند ممکن است با ممیزی های دو سال بعد کاملا متفاوت باشند. اجرای متنی که در بار اول از سوی ارگان نظارتی ممنوع اعلام شده در بار دوم هیچ مشکلی نداشته‌است و بنابراین اجازه اجرای یک متن به سلیقه شخص بازبین بستگی دارد.
برای رسیدن به مطالبات‌مان باید متحد شویم
او راه برون رفت از معضلات را خارج از اختیار فعالان تئاتر دانست و تاکید کرد: نمی‌خواهم در موضعی بایستم که فکر کنید، کاری از دست ما ساخته نیست اما تصمیم گیرندگان و مجریان این تبصره‌ها در جایی قرار دارند که پای هیچ نمایشنامه‌نویس واقعی به آنجا نخواهد رسید. این افراد چون از جنس تئاتر نیستند، به قدری با فعالان این حوزه فاصله فکری دارند، انگار نظرات‌مان مانند دو خط موازی است که قرار نیست به هم برسند.
این فعال حوزه تئاتر در ادامه اعلام کرد: انتظار ندارم که آدم‌های عادی نقش نویسنده را در هنر جدی بگیرند اما برای یک نویسنده دیدن بی‌توجهی از سوی همکاران هنری خود از جمله مدیر هنری و کارگردان‌ها اتفاق عجیبی است. انگار ما دچار این شده‌ایم که در این برهه سخت نویسنده باشیم و جدا از مشکلات مادی، نگاه پایین به نویسندگی را هم تحمل کنیم.
محمدی گفت: هرچند بخش بزرگی از مسائل از دسترس ما خارج است و اعتراض‌های فردی و جمعی بسیاری برای حل مشکلات حوزه تئاتر صورت گرفته و به نتیجه‌ای نرسیده‌است، با این حال اگر همه فعالان هنری دست به دست هم دهیم و درخواست خود را به شکل قانونی پیش ببریم، می‌توانیم به نتیجه مطلوبی برسیم.
جدی گرفته نشدن نویسندگان زن در ایران
او نویسندگی را برای زنان دشوارتر دانست و عنوان کرد: جدا از مسائل شخصی و جنسیتی، در کشور ما، کار نویسندگی برای زنان بسیار دشوار است. اگر به صورت سلسله مراتب به این مساله بنگریم، در گام اول انجام فعالیت هنری به طوری‌که بخواهیم بدون ورود به حواشی، شرافتمندانه، درست و حرفه‌ای کار را جلو بریم، مشکل است. در گام بعد، در میان فعالیت‌های هنری کار نویسندگی بسیار سخت است و در گام آخر اینکه شما یک زن نویسنده باشید بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر است.
این هنرمند تئاتر توضیح داد: رجوع کارگردان‌ها به نویسندگان مرد بیشتر است. اگر سه متن عالی و هم سطح از لحاظ کیفیت را روی میز کارگردان بگذارید، باز هم رغبت به متنی که توسط یک آقا نوشته شده بیشتر از نوشته یک خانم است. در نهایت نویسندگان زن در ایران کمتر جدی گرفته می‌شوند.
محمدی تاکید کرد: «چه جالب، واقعا چه جهان عمیق و عجیبی را خلق کرده‌ای؛ فکر نمی‌کردم نویسنده این متن یک زن باشد»؛ متاسفانه این واکنش اکثر کارگردانان بعد از خواندن نوشته‌های من است و جالب است فکر می‌کنند با این حرف خوشحالم می‌کنند در صورتی که من را ناراحت می‌کنند چون در حقیقت می‌گویند ما از یک زن انتظار چنین نوشته خوب را نداریم.
او در پایان صحبت‌هایش با بیان اینکه پیش فرض‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه زنان فقط قادر به نوشتن متن‌های خاصی هستند و توانایی تجربه و خلق جهانی متفاوت را ندارند، خاطرنشان کرد: به نظر من این مساله ریشه در یک نگاه تاریخی و بلندمدت دارد و در آن مردان یا قشر خاصی را مقصر نمی‌دانم.