نمایشگاه "مهمان ناخوانده" نگاهی انتقادی به وضعیت زنان در هنر چه به عنوان تصویر و چه عنوان هنرمند در اسپانیای قرن نوزدهم
این روزها موزه پرادو اسپانیا بعد از تعطیلات ناشی از ویروس کرونا میزبان نمایشگاه "مهمان ناخوانده" است که به جایگاه حرفهای هنرمندان زن قرن نوزده اسپانیا و تصاویر زنان در آثار هنری اسپانیا میپردازد و به طور کل زن ستیزی در هنر این کشور را مورد انتقاد قرار میدهد. آثار این نمایشگاه متعلق به کلکسیون موزه هستند و تعداد کمی از آنها هم از مجموعههای دیگر امانت گرفته شدهاند.
هنرامروز: از آثار مهم این نمایشگاه "کارلوس ورگر فیورتی" است که شخصیت اصلی تابلو زنی است با نگاهی مستقیم و عاری از خشم و احساس گناه به مخاطب چشم دوختهاست ونه مادر است و نه مقدس، نه دختر جوان یک خانواده متوسط و نه برده...
مخاطب این تابلو را بعد از تصاویری از زنانی با کلیشههای مقدس، غمگین، برهنه و با نگاه کالایی تصویر شدهاند، میبیند.
این نمایشگاه حدود 130 اثر هنری که 60 تابلو متعلق به هنرمندان زن و 70 اثر از هنرمندان مرد را در معرض نمایش قرار میدهد که بین سالهای 1833 تا 1941 خریداری شدهاند.
این نمایشگاه به بخشهایی چون قالب مرد سالار، برهنهها، مادران تحت قضاوت، راهنمایی برای افراد خود رای و هنر تلقین و ... تقسیم میشود. کارلوس جی ناوارو متصدی موزه یکی از اهداف نمایشگاه را توضیحی درباره کلیشههایی عنوان میکند که دولت و جامعه برای تعریف زنان انتخاب کردهاند و در نهایت به تصویر جمعی تبدیل شدهاست. مثلا زنان ثروتمند و قابل افتخار در کنار طاووس به تصویر کشیده شدند یا تصویر از زنان در حال دوخت و دوز متعلق به خانوادههای متوسط، تصویر زنان مقدس و یا زنان برهنه و گناهکار و برده...
مثلا اثری از لودیس گارسیا سامپدرو در سال 1895 ما را به بخشش دعوت میکند. در این تابلو کشیش برای زن جوانی که قصد فرار با نامزدش را داشته از پدرش طلب بخشش و آمرزش میکند.
قسمت دوم این نمایشگاه شرح چگونگی ورود هنرمندان زن به دنیای هنر با انتخاب حرفههای هنری کم خطر چون مینیاتوریست، نویسنده و نقاشان طبیعت بیجان به مهمانی دنیای هنر است و تلاش بیشتر برای پیشرفت در کارشان بارها با مانع مواجه میشود.
مثلا اورلیاناوارو نقاش که با آثارش تحسین هنردوستان را جلب کرد به دلیل فشار خانوادگی و اجتماعی مجبور شد به صومعهای در کوردوبا برود چرا که در آن زمان موفقیت یک در گرو ازدواج و زندگی خانوادگی بود ونه تحسین در جامعه هنر.
یا هنرمند دیگر روستست با اینکه در خانوداهای مترقی بزرگ شد، زمانی توانست با آزادی به کار هنر بپردازد و در آن موفق شود که همسرش مرد و او در آن زمان تنها بیست و چند ساله بود. با این حال نوید بخش راهی روشنتر برای هنرمندان زن شد.
البته این نمایشگاه با حواشی و داستانهایی هم همراه بود و چهارشنبه گذشته مشخص شد یکی از آثار نمایشگاه متعلق به یک هنرمند مرد، هیچ ویژگی خاصی برای حضور در این نمایشگاه ندارد و موزه پرادو آن را حذف کرد.
این نمایشگاه حتی با انتقاد بسیاری از فعالان حقوق زن و دانشگاهیان مواجه شد. آنها موزه پرادو را متهم به همان زن ستیزی کردند که سعی در افشای آن دارند چرا که بر تمرکز برآثار مردان به جای بزرگداشت هنرمندان زن در این نمایشگاه بیشتر است. روسیو دولاویلا منتقد هنری به گاردین میگوید: " این اولین بار است موزه پرادو مساله هنرمندان زن در قرن 19 را مورد توجه قرار میدهد اما نکات زن ستیزانهای هم در این نمایش دیده میشود." او این نمایش را فرصتی از دست رفته توصیف کرد و افزود این نمایشگاه باید بر بازیابی و کشف مجدد هنرمندان زن تمرکز میکرد و دین آنها را ادا میکرد.
در ادامه هفت فعال حقوق زن و کارشناس هنری طی نامهای سرگشاده به وزارت فرهنگ اسپانیا اعلام کردند که موزه پرادو "در ایفای نقش اساسی خود به عنوان سنگرارزش های نمادین یک جامعه دموکراتیک و برابر" شکست خورده است.
با این حال ناوارو متصدی موزه و کیوریتور این نمایشگاه میگوید این نمایشگاه تا حدی نگاهی انتقادی به موزه پرادو به دلیل نادیده گرفتن هنرمندان زن دارد و بیشتر به عنوان بستری برای ایجاد زمینههای اجتماعی و تاریخی و هنری در نظر گرفته شدهاست و ویترینی مستقل برای هنرمندان زن نیست.
"برای من به عنوان متصدی موزه بزگترین مشکل هنرمندان زن در قرن نوزدهم این بود که در کشوری زندگی میکردند تنها از هنرمندان حمایت میکرد و زنان هنرمندان را به حاشیه رانده بود. این موضوع بود که هنرمندان زن را به نقاشان تزئینی تبدیل کرد."
او میگوید قرار نیست که بازدیدکنندگان تعداد آثار را بشمارند و فکر کنند موزه کدام اثر را دارد و کدام را ندارد. ما قصد داشتیم این نمایشگاه هم بر جایگاه هنرمندان زن اسپانیایی در قرن نوزدهم تمرکز داشته باشد و هم تصویری را که از زنان در آثار هنری موجود است را مورد انتقاد قرار دهد چرا که هر دوی مباحث مهم هستند. تصاویر زیادی از زنان و بردگان در فروشگاهها و موزهها موجود است و اینکه کدام یک از آنها باید به صورت دائمی در موزه نمایش داده شود نیز مهم است. این چیزی است که مردم باید درباره آن بحث کنند و بازخوردی است که موزه به آن احتیاج دارد.