اقتصادهنرآنلاین درمورد گنجینه آثار هنری نهادهای خصوصی گزارش می‌دهد؛
حال گنجینه بانک ها چطور است؟/ نصب آثار هنری به دیوار اتاق مدیران بانک اقتصاد نوین!
تعدادی از آثار هنری معاصر ایران در سال‌های گذشته، توسط بانک‌های خصوصی خریداری شد. این اقدام بانکها جهت تحقق مسئولیت اجتماعی که موظف به انجام آن هستند و در راستای رونق دادن به فضای اقتصادی هنر انجام شد. با وجود قدمت حدودا صدساله بعضی از این آثار و با توجه به ارزش مالی بالایی که دارند حتما باید در شرایطِ مناسبِ آثار هنری نگهداری شوند. درباره وضعیت نگهداری این آثار از بانک ها پرس و جو کردیم. آثار گنجینه بانکها جزئی از میراث ارزشمند کشور ایران محسوب می‌شوند در نیتجه وجودِ موزه های خصوصی و رونمایی دائم از گنجینه ها می تواند به توسعه هنر معاصر ایران کمک کند.
اقتصادهنرآنلاین - مه‌سیما شکریان؛ مسئولیت اجتماعی، مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان‌ها باید در جهت حفظ و کمک به جامعه‌ای انجام دهند که در آن فعالیت می کنند. در واقع مسئولیت اجتماعی طریقی است که سازمان‌ها رویکردهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را با ارزش ها، فرهنگ، استراتژی ها، ساختار تصمیم گیری و شیوه های عملیاتی خود به شکلی شفاف و قابل حسابرسی یکپارچه می کنند و در نتیجه فرایندها و رویه های بهتری را درون سازمان خود، جاری می سازند و به این ترتیب ثروت می آفرینند و جامعه را بهبود می بخشند.
در این راستا بانک‌های خصوصی علاوه بر حمایت مالی از پروژه های سینمایی، موسیقایی و تئاتری ها، نخست به شکل پراکنده و گه‌گاه و بعد به شکلِ منسجم و در غالبِ موزه گنجینه؛ اقدام به خریدِ آثار هنری کرده اند. ساختن مدرسه در مناطق محروم و حمایت تحصیلی از دانش آموزان مناطق محروم یا فعالیت‌هایی جهت حفظ محیط زیست، حمایت از مراکز درمانی و خیریه از جمله فعالیت های اجتماعی بانک ها تعریف شده است.
از آن جایی که سه بانکِ "اقتصاد نوین"، "پاسارگاد" و "کشاورزی" در جهت انجام مسئولیت اجتماعی، آثار هنری از شاخه تجسمی خریداری کرده‌اند در این گزارش تمرکز بر آنها قرار داده شده است و با این بانک ها پرسش هایی مطرح کرده ایم. گفتنی است اکنون بعد از سال ها، هریک از این موسسات گنجینه‌ای از آثار تجسمی پیشکسوتان هنر معاصر ایران دارند. در بین آثار این گنجینه‌ها آثاری از هنرمندان پیشکسوت ایران (و هنرمندانی که در قید حیات نیستند) وجود دارد. همچنین قدمت بعضی از این آثار به حدود 100سال می‌رسد. خرید این آثار توسط بانک‌های خصوصی از چند نظر قابل بررسی است. یکی این که این آثار ارزشمند داخل ایران باقی مانده‌اند. دوم این که خرید اثر هنری توسط نهادهای مالی ثروتمند می تواند به رونق اقتصادی هنر بیانجامد. اما نگهداری از یک اثر هنری شرایط خاصی دارد. این آثار ارزش مادی و معنوی زیادی دارد و باید در شرایط خاص نگهداری شود تا از آسیب‌هایی که به علت مرور زمان می‌بیند در امان باشد. همچنین بر اساسِ قانونِ مالکیت مادی و معنوی، خالق اثر، فروشنده و یا وکیل آنها برای "همیشه" حق دارند از شرایط نگهداری و سرنوشتِ اثر مورد نظر آگاه باشند.
یک اثر هنری باید تحت چه شرایطی نگهداری شود؟
آثار هنری گنجینه بانکها آثار نقاشی، خطاطی و عکاسی هستند. آثار نقاشی معمولا بر روی بوم یا تخته چوب اجرا می‌شود. کارشناسانِ هنرهای تجسمی به اتفاق معتقدند که آثار روی بوم بافت ظریفی دارند و نباید در معرض آسیب و پارگی قرار بگیرد. آثار روی چوب نباید در فضای مرطوب نگهداری شود. رنگ روی نقاشی‌ها در اثر قرار گرفتن در معرض نور آفتاب ممکن است آسیب ببیند. آثاری که با ترکیب مواد اجرا می‌شود در معرض آسیب؛ ترک خوردگی و ریختگی رنگ یا مواد روی تابلو نقاشی هستند. آثار هنری که بر روی کاغذ اجرا یا چاپ می‌شود در معرض آسیب پذیری بیشتری هستند. آثار هنری نفیس باید در فضای استاندار ایمنی نگهداری شوند، مثلا محل نگهداری آنها دمای خاصی داشته باشد. این فضا نباید رطوبت داشته باشد. فضا نباید دارای نور شدید باشد. آثار باید به طور منظم توسط کارشناس هنری بررسی شود و اگر نیاز به مرمت دارد، این مهم در اسرع وقت توسط متخصص مرمت آثار هنری انجام شود. معمولا برای آثار هنری حریمی ایجاد می‌شود تا افراد بیننده با فاصله‌ای تعریف شده از اثر هنری دیدن کنند. اگر تابلوها در آرشیو نگهداری می‌شود و روی دیوارها نصب نیست باید در شرایط سالم قرار بگیرد. آثار هنری در معرض گرد و غبار هم آسیب پذیر هستند. تمیز کردن آثار هنری هم شیوه‌های خاص خود را دارد، چرا که به علت حساسیت سطوح ممکن است در اثر فشار یا واکنش به مواد تمیز کننده آسیب ببیند.
هنگامی که یک اثر خریداری می‌شود، خریدار صاحب حقوق مادی اثر است. حقوق مادی که شامل فروش دوباره، حق انتشار اثر در کتاب‌ها و چنین حقوقی است. شیوه نگهداری آثار، اینکه کجا و در چه شرایطی نگهداری می‌شود، جزو حقوق معنوی آثار است. حقوق معنوی قابل انتقال یا فراموشی نیستند. اگر اثر هنری در اثر شرایط نگهداری دچار آسیب شود، حقوق معنوی خالق اثر به او اجازه‌ی پیگیری قانونی می‌دهد.
در این گزارش توضیحاتی درباره نگهداری آثار گنجینه توسط بانکها ارائه خواهد شد. این توضیحات درباره ارزش مالی آثار و درباره بیمه آثار خواهد بود. آثار کجا نگهداری می‌شود و در چه شرایطی هستند. آیا امکان بازدید از این آثار هنری برای عموم وجود دارد؟
گنجینه بانک پاسارگاد
آثار گنجینه بانک پاسارگاد در موزه‌ای به همین اسم نگهداری می‌شود. این موزه در اسفند ماه 1387 باحدود 150 اثر هنری از هنرمندانی همچون "احمد اسفندیاری"، "غلامحسین نامی"، "محمد احصایی"، "میرحسین موسوی"، "آیدین آغداشلو"، "ابراهیم حقیقی"، "زهرا رهنورد" و... افتتاح شد. در مصاحبه‌ای که امین تفرشی، مدیرعامل شرکت پارس آریان (شرکت مادر بانک پاسارگاد) با خبرگزاری مهر به مناسبت افتتاح موزه انجام داد گفت: هدف از برپایی موزه هنرهای تجسمی معاصر بانک پاسارگاد خرید آثار تجسمی هنرمندان برجسته ایرانی و با توجه به رونق بازار جهانی آثار هنری ایران در حراجی‌های معتبر جهانی، فروش این آثار در جهان است. این هدف باعث رونق اقتصاد هنر و پشتیبانی از هنرمندان عرصه تجسمی کشور می‌شود.
وی افزود: بانک پاسارگاد با اثر "پرسپولیس" پرویز تناولی در "حراجی کریستیز" حضور داشت که این اثر هنری رکورد فروش آثار تجسمی ایران را به خود اختصاص داد. به همین دلیل 70 درصد قیمت فروش را به این استاد مجسمه‌سازی اعطا کردیم. ما در این موزه در پی گردش مالی نیز هستیم. ما بطور خاص فقط آثار هنرمندان ایرانی را خریداری می‌کنیم و این آثار را در بازارهای جهانی به فروش می‌رسانیم. قصد داریم در کشور نیز این بازار را ایجاد کنیم و اگر از سوی خریداران ایرانی نیز پیشنهاد داشته باشیم آثار موزه را به فروش خواهیم رساند. از آنجا که ما در این موزه هدف اقتصادی را دنبال می کنیم، تنها آثار هنرمندان نامی را خریداری می‌کنیم، اما امکان دارد با همفکری کارشناسان هنری از آثار هنرمندان گمنام نیز خریداری کنیم. ما "موزه هنرهای تجسمی معاصر بانک پاسارگاد" را به صورت دائمی ایجاد کرده‌ایم. برای مکان این موزه در حال حاضر طبقه سوم موسسه صبا را اجاره کرده‌ایم و قصد داریم در آینده مکانی ثابت برای آن خریداری کنیم."
مسئول روابط عمومى در پاسخ به پرسش خبرنگارِ "اقتصاد هنر آنلاین" گفت: " تعدادى از آثار قابل بازدید نیستند و در آرشیو نگهدارى مى‌شود. بازدید از موزه براى عموم آزاد است." موزه بانک پاسارگاد در پاسخ به این پرسش که آیا امکانِ مصاحبه و راهنمایی بیشتر وجود دارد جوابِ منفی دادند و پاسخ های دقیق تر و حضوری را به بعد موکول کردند. البته بازدید از موزه برای عموم آزاد است و آثار هنری در وب سایت بانک قابل دیدن است. این موزه در مرکز شهر و در نزدیکی محیط های مربوط به اتفاقات فرهنگی و هنری شهر و دانشگاه‌ها قرار دارد. مسئولان بانک پاسارگاد موظفند اعلام کنند این آثار شاملِ "بیمه اثر هنری" هم است یا خیر.
گنجینه بانک اقتصادنوین
آثارگنجینه این بانک درسال١٣٨٧ خریدارى شده و خریدِ اثر هنری توسط بانک اقتصاد نوین ادامه پیدا نکرد. آثار خریدارى شده، توسط بانک اقتصاد نوین در ساختمان ادارى واصلى این بانک (واقع در بلوار اسفندیارى تهران) نگهدارى مى‌شود. در این مجموعه آثاری از "آیدین آغداشلو"، "حسین خسروجردی"،" بهمن محصص"، " رضوان صادق‌زاده"،"جلال شباهنگی" و هنرمندانِ معتبر دیگر وجود دارد که هریک به تنهایی ارزش مادی و معنوی زیادی دارد. با این که این آثار بیش از آن که متعلق به یک بانک باشند سرمایه ملی کشور محسوب می شود، اما براى عموم قابل بازدید نیست. به گفته مسئول روابط عمومى بانک اقتصادنوین این آثار براى بانک ارزش مادى ندارد و به صورت کاربردى به دیوار اتاق مدیران نصب شده است!
مسئول روابط عمومی بانک د رپاسخ به محاسبه ارزش تقریبى آثار گفت: با توجه به مدت زمانى که از خرید آثار می‌گذرد این آثار نیاز به ارزش‌گذارى مجدد دارد. به گفته او اگر اثرى احتیاج به مرمت داشته باشد، این کار انجام خواهد شد. تصاویر این آثار هنری در وب‌سایت بانک اقتصاد نوین با عنوان "گالری نوین" قابل رویت است. حدود 97تصویر از آثار نقاشی، خطاطی و عکاسی در مجموعه گنجینه بانک اقتصاد نوین قرار دارد.
روابط عمومى بانک اقتصادنوین به هیچ عنوان حاضر به مصاحبه و پاسخگویى به سوالات بیشتر درباره گنجینه نشد. روابط عمومی بانک درخواستِ خبرنگارِ ما را برای بازدید از این آثار و گفتگوی بیشتر رد کرد.
با این حال بر اساسِ وظیفه رسانه و آگاهی عموم مردم و علاقمندان به هنر، سوالاتِ مربوطه پابرجاست و پاسخ‌های مبهم روابط عمومی سوالاتِ بیشتر هم ایجاد کرده است: منظور از واژه "کاربردی" درباره اثر هنری چیست؟ آیا فضای ساختمان اداری بانک اقتصاد نوین گنجایش نصب 97 اثر هنری را دارد؟ آیا آثار در شرایطِ تخصصی و شایسته اثر هنری (که در آغازِ گزارش به آنها اشاره شد) نگهداری می شود؟ اگر آثار به دیوار نصب نیست شرایط نگهداری آثار در انبار به چه صورت است؟ عکس‌های وب سایت متعلق به چه زمانی است؟ آیا بهتر نیست مانند آنچه مدیرانِ پیشین بانک پیش‌بینی کرده بودند یک طبقه یا سالنِ بزرگ و اختصاصی برای این آثار در نظر گرفته شود تا سرمایه‌های ملی کشور هم توسط مردم بازدید شود و هم حفظ و نگهداری آنها به شکلِ شایسته تری انجام شود؟ و از همه مهمتر، آیا این آثار هنری "بیمه آثار هنری" دارد؟
اعضایِ تحریریه "اقتصادهنر آنلاین" امیدوارند مدیرانِ بانک پاسخ هایی شایسته و در خورِ جامعه فرهنگی و هنری ایران داشته باشند.
گنجینه بانک کشاورزى
آثارخریدارى شده توسط بانک کشاورزى در ساختمان مرکزى این بانک (واقع در بزرگراه جلال آل احمد) نگهدارى مى‌شود. این گنجینه آثاری از نقاشی های "سهراب سپهری"، "ابراهیم حقیقی"، "ابوالقاسم سعیدی"، "پرویز کلانتری"، "منیر شاهرودی فرمانفرمایان"، "داود امدادیان"، "نصراله افجه‌ای" و ... دارد.
به گفته روابط عمومی بانک، بازدید از آثار در ساختمان بانک مانعى ندارد. به گفته روابط عمومى بانک کشاورزى مدتى آثار در انبار نگهدارى مى‌شد و شرایط نگهدارى شان خوب نبود. بعضى از آنها احتیاج به مرمت پیدا کرده بود. گویا مرمت آثار انجام شده و آثار در قسمت‌هاى مختلف ساختمان نصب شده است. البته تعدادى از آثار قابل نصب نیست! یعنی مثلا ابعاد آنها برای اتاق‌های این ساختمان بزرگ است. همچنین بانک کشاورزى کتابى ازگنجینه خود منتشر کرده اما اکنون این کتاب براى خرید در دسترس نیست، روابط عمومى بانک کشاورزى اجازه دیدن کتاب در بانک را به ما داد. بانک کشاورزی همچنین موزه مجازی از این آثار در وب سایت خود درست کرده است که آثار هنری و مشخصاتشان قابل رویت است.
هرچند آثارِ گنجینه این بانک در دسترس است اما فضا و امکاناتی که بانک کشاورزی برای نگهداری آثار انتخاب کرده، مناسب نیست.
مسئولان بانک در وب سایت درباره انتشارِ کتابِ گنجینه مدعی شده‌اند که: "انتشار کتاب مهر هنر با هدف معرفی آثاری از گنجینه هنری بانک کشاورزی، مجموعه موزه‌ای مهر هنر با دارا بودن قطعات هنری یکصد سال اخیر که برخی از آنها حتی در موزه‌های تخصصی هنرهای تجلی نیز یافت نمی شود؛ گنجینه‌ای است که نه با چشم انداز و اهداف اقتصادی بلکه با تفکر فرهنگی و صداقت بانک کشاورزی در ادوار مختلف در ارتباط با فرهنگ و هنر ایران گردآوری شده است. کتاب مهر هنر به معرفی برخی از این آثار است."
اما در این صورت، این آثار در اماکن نامناسبی نصب شده است، مثلا قرار دادنِ یک تابلوی نقاشی در قسمت ورودی ممکن است آن را در معرض نور آفتاب و در نتیجه رنگ پریدگی قرار دهد. در قسمت‌های دیگر ساختمان شرایط نورپردازی مناسبی برای دیدن اثر وجود ندارد. درباره بیمه این آثار نیز روابط عمومی بانک اظهار بی‌اطلاعی کرد.
گنجینه وزارت راه و شهرسازی
گفته‌می‌شود، وزارت راه و شهرسازی هم گنجینه‌ای از آثار هنری گرد آورده است. روابط عمومی وزارت راه و شهرسازی در پاسخ به پرس و جوی خبرنگار "اقتصاد هنر آنلاین" پاسخ داد که آثار مربوط به وزارتخانه در دسته‌بندی آثار تاریخی قرار می‌گیرد و این ارگان اقدام به خرید آثار هنری به طور جداگانه نکرده است. آثار تاریخی مربوط به وزارت راه شامل فضاهایی مثل "مجموعه تاریخی راه‌آهن تهران"، "کارخانه ریس‌بافی اصفهان"، "مرکز تعمیرات دیزل اتومبیل"، "فرودگاه مهرآباد"، "دانشکده صنعت هواپیمایی کشور"و... می‌باشد. این آثار تاریخی به علت قدمت زمانی جزئی از آثار تاریخی محسوب می‌شود و همچنان جنبه کاربردی هم دارند. این آثار هم از منظر معماری دارای ارزش ویژه هستند و هم آثار هنری و اشیا تاریخی را درون خود نگهداری می‌کند، مثل هواپیمای شخصی "اشرف پهلوی" که در دانشکده صنعت هواپیمایی کشور نگهداری می‌شود و اولین لوکوموتیوهای ایران در فضای راه آهن. البته به گفته روابط عمومی مقداری از اشیا تاریخی موجود در این در این فضاها در موزه‌های ایران نگهداری می‌شود.
پرسش این است، اگر این بناها دارایِ آثار هنری درون خود هستند، آیا در زمان مرمت این آثار به جای دیگری منتقل می شود؟ آیا این آثار ارزشگذاری مالی هم شده است؟ اطلاعات زیادی از ارزش مالی این آثار تاریخی در دست نیست اما روابط عمومی وزارت راه طی گفتگو با اقتصادهنرآنلاین، گفت: برنامه ریزی‌هایی برای تبدیل بعضی از این آثار تاریخی به موزه داریم.
* * *
به نظر می‌رسد خرید آثار هنری توسط بانکها و موسسات یک موجِ مقطعی بوده باشد که در خرید آثار بزرگان متوقف مانده و سیاست‌های حمایتی بانکها و موسساتِ مالی از هنر و هنرمندانِ جوانتر روی برگردانده است.
به جز سه بانک ذکر شده در این گزارش، سایر بانک‌های کشور به کل از این جریان خود را دور نگه داشته‌اند و موسسات نیز ترجیح می‌دهند بودجه کلانِ خود را اگر به فرهنگ هم می‌آورند خرجِ سینمای بدنه یا کنسرت‌های پر مخاطب کنند تا حمایت مالی‌شان نوعی تبلیغ هم به حساب آید. با این حال بهتر است موسساتی که گنجینه گرد آورده‌اند، پیش از آن که دیر شود و اعتراض‌ها جنبه رسمی‌تری به خود بگیرد، در حفظ، بیمه و نگهداری آثار خود تلاش بیشتری به خرج دهند و به یاد داشته باشند "اثر هنری" سرمایه ملی کشور است.
بانک نباید اینارو داشته باشه مثل این میمونه طلا و سکرو بزاریم دامپزشکی این گنجینه جاش تو موزه ملیه نه اینکه بانکا صاحاب بشن