ساختن فیلم مستند تاریخی روی طناب راه رفتن است/ تحقیقات سینمای مستند تاریخی با بودجه شخصی

اسلامی در ادامه راجع به وضعیت تامین هزینه های ساخت مستندهای تاریخی نیز بیان کرد: وقتی به طور خاص راجع به سینمای مستند تاریخی صحبت می کنیم، موضوع قدری پیچیده تر می شود. به این خاطر که عمدتا هزینه های این نوع مستند از مستندهای اجتماعی و گونه های دیگر مستند بیشتر و سنگین تر خواهد شد. چون  این نوع مستند مستلزم تحقیقی طولانیست و باید برایش آرشیوی پیدا کنیم که معمولا خیلی هزینه بر است و پیچیدگی آن اینجا ست که به دلیل خشک و صلب بودن روایت های تاریخی از نگاه سفارش دهنده و یا سرمایه گذار، وقتی می خواهید از یک روایتی، متفاوت با آن چیزی که وجود داشته  فیلم بسازید، خیلی موضوع بحث پیش می آید. زمانی که بخواهید یک روایت موجود، در مورد هر حادثه تاریخی معاصر، که تلویزیون روی آن کار می کند، را دوباره با جذابیت های بیشتر تعریف کنید، ممکن است بتوانید برای آن یک بودجه ای دریافت کنید، ولی اگر بخواهید ادعا کنید که قصد دارید در طرح و پیشنهادتان، روایتی متفاوت از این واقعه تاریخی را بیان کنید، همین جا، سوء تفاهم‌ها، سوال‌ها و تردیدها شروع می شود، که خوب این روایت نو، به نفع کیست، چه کسی را متهم و چه کسی را تبرئه می کند و در نهایت این تردیدها معمولا باعث می شود، مدیرها خیلی محافظه کارانه عمل کنند و به سراغ این طرح ها نروند، و ترجیح دهند همان روایت های همیشگی را نهایتا با یک کارگردان دیگر و شیوه روایی جدید بازسازی  و تولید کنند. و به محض اینکه درباره روایت ها و خوانش های جدید از یک واقعه تاریخی صحبت می کنیم همه پس می کشند. در صورتی که این روایت ها و خوانش های جدید برای جذب مخاطب ضروریست. به این خاطر که ما خیلی از روایت های تاریخی مان را از دوران کودکی در کتاب ها خوانده ایم و تکرار دوباره آن ها چه جذابیتی می تواند داشته باشد و چگونه می تواند با این هزینه هایی که وجود دارد مخاطب را به سینما بکشاند و تکرار همان روایت قدیمی را بشنود. فارغ از بحث اقتصاد اصلا چه فایده ای دارد و گروه فیلم ساز چرا باید عمرش را برای تکرار یک روایت تکراری بگذارد. با توجه با تجربه هایی که در فیلم سازی تاریخی داشته ام، نگاهم این است که بزرگترین مشکل در سرمایه گذاری و بخش اقتصادی این مدل فیلم ها این است که سرمایه گذار ابتدا می خواهد از نتیجه آن فیلم مطمئن باشد و بعد سرمایه گذاری را به عهده گیرد. اما فیلم ساز به عنوان کارآگاه و کسی که به دنبال سرنخ در تاریخ معاصر می گردد، دلش می خواهد که واقعا به دنبال یک جواب باشد نه اینکه یک جواب آماده را دوباره پرداخت و بازتولید کند. می توانم بگویم این موضوع مهمترین چالشی ست که من به عنوان تهیه کننده در چند پروژه ای که داشتم، خیلی جدی با آن روبرو شدم و مرا دچار مشکل کرد. طبیعی هم است به این خاطر که حساسیت هایی که بر روی تاریخ معاصر ما وجود دارد، و سیاه و سفیدی که از شخصیت ها و وقایع تاریخی ساخته شده، باعث این شده که متقاعد کردن مدیرانی که خیلی هم حوصله تحقیق مفصل راجع به این موضوعات ندارند و نهایتا به همان جواب های ساده عادت کرده اند، واقعا کار سختی باشد.

و تمام این ها دلیلی ست برای رسیدن به این نتیجه و تصمیم که بهترین و یا تنها ترین راه این است که بخش تحقیق سینمای مستند تاریخی را که خیلی طولانی و پر هزینه است را با بودجه شخصی ام پیش ببرم و زمانی که به جواب های مورد نظرم رسیدم آن را ارائه دهم. و این باعث می شود که روایت تاریخی که من از آن حادثه دارم برای خیلی از مدیران خوشایند نباشد و اصلا علاقه به سرمایه گذاری در آن نداشته باشند. ولی حداقل، کشمکش های پروسه تولید را کاهش می دهد. چون مدیر یا علاقه ای به پروژه  دارد و به آن ورود می کند و یا علاقه ای ندارد و ورود نمی کند. اما این روش باعث می شود تعداد تولیدات کاهش پیدا کند چون با بودجه شخصی کار می کنید در هر مقطعی در نهایت می توانید برای یک پروژه سرمایه گذاری کنید، پس یک یا دوسال پروژه متوقف است برای اینکه بخش تاریخی پروژه پیش رود و بعد تازه ببنید که آیا کسی حاضر به سرمایه گذاری آن می شود یا خیر.  و من فکر می کنم این تنها راه برای زنده نگه داشتن این بخش و اینگونه از سینمای مستند و ساختن آثار جذاب و متفاوت و با ارزش در این حوزه است.

این فیلم ساز جوان راجع به انگیزه افرادی که به این نوع فیلم سازی روی می آورند گفت: فیلم ساز در ساختن یک مستند تاریخی مثل یک کارآگاه شخصی ست و من فکر می کنم کارآگاه شخصی فارغ از پرونده ای که به او پیشنهاد می شود و پولی که قرار است بگیرد، آدمیست که شیفته حقیقت است و دلش می خواهد هر معمای پنهان و حل نشده ای را حل کند و این از نظر من مهمترین انگیزه فرد برای وارد شدن به یک پرونده است و فکر می کنم شبیه ترین مثال برای سازنده یک مستند تاریخی همین کاراگاه شخصی است. این ها افرادی هستند که یک یا چند سال از وقتشان را صرف  تحقیق و خواندن چندین کتاب، پرونده، گزارش و روزنامه می کنند و بعد در نهایت هم ممکن است هیچ پاداش مناسبی برای آن همه تلاششان دریافت نکنند. اما چیزی که لذت بخش است، پیدا کردن حقیقت از دل این همه روایت متضاد و اسرار محرمانه است. و یا جمع اسنادی پنهانی که در واقع هر کدامش نزد یک آدمی و جایی مانده است. و فیلم ساز با جمع آوری آن ها  به هسته حقیقت ماجرا، نفوذ و راه پیدا می کند. من فکر می کنم این مهمترین انگیزه افرادی مثل من است که در این حوزه کار می کنیم، البته در چند مدت اخیر، برای مثال برنامه ای مثل اکران گروه هنر و تجربه واقعا می تواند یاری دهنده باشد و تا همین جا  کمک کرده است و امیدوارم بهتر و فعال تر از این نیز به اقتصاد سینمای مستند کمک کند.

من به عنوان تهیه کننده سینمای مستند باید بتوانم روی برگشت مالی آن حساب کنم و اگر هیچ جای دیگر هم حاضر به سرمایه گذاری نشد، با ساخت یک فیلم جذاب بتوانم از طریق اکران سرمایه ام را برگردانم. البته تا به آن جا برسیم راه سخت و طولانیست. هنوز این اکران ها و برنامه ها خیلی ضعیف و شکننده است، اما به هر حال برای من امید بخش است که  در آینده نزدیک می تواند به نتایج بهتری برسد.

حسام اسلامی درباره پروژه های آتی خود در حوزه ساخت فیلم مستند، بیان کرد: تقریبا از یک سال نیم پیش با همکارم "احسان عمادی" که در این حوزه چند پروژه مشترک داشتیم، مشغول  پرداختن به پروژه ای که مربوط به حوادث سال های اواخر دهه 20 و اوایل دهه 30 هستیم و خیلی کوتاه می توانم بگویم این فیلم به نوعی روایت شکل گیری حذب توده در ایران، فراز و فرودها و سرانجامش را بیان می کند. خودمان خیلی به این پروژه علاقه مندیم و فکر می کنیم می تواند پرژه جذابی باشد و علاوه بر اینکه روایت های دست اول و روایت نشده جذابی را در فیلم کنار هم می چینیم، فکر می کنم برای مخاطب عام هم خیلی جذاب باشد و امیدواریم بتوانیم تا دو سال آینده آن را تکمیل و آماده اکران کنیم. و همچنان که در مرحله تحقیق هستیم فعلا با بودجه شخصی خودمان داریم پیش می رویم امیدوارم که بتوانیم برایش سرمایه گذار پیدا کنیم.

به نظرم ساخت این فیلم ها به جز عشق به یافتن حقیقت و معما، شهامت و صبر و حوصله زیادی می طلبد. صبر، به این دلیل که این یک پروسه انفرادی بسیار طولانیست و باید آرام آرام از میان سطرها، کتاب ها و کتابخانه ها به آن نفوذ و آن را حل کنیم. و شهامت، به این خاطر که هر لحظه ممکن است اثر نهایی مورد سانسور، ممیزی، بایگانی و بایکوت شدن قرار گیرد و کلا دیده نشود. و یا این که به راحتی بعد از اولین نمایش متهم شوید به این که از یک جریان خاص، و یا یک جریان حزبی و فکری حمایت می کنید. و این ها باعث می شود بحث ها از خود محصول و خروجی نهایی فراتر رود و معمولا فشار و استرس زیادی را به  گروه سازنده وارد می کند. این مدت، اتفاقات این چنینی را از نزدیک لمس کرده ام و واقعا دفعه‌های اول برایم عادی و باورپذیر نبود که چطور دامنه واکنش ها به یک فیلم اینقدر می تواند گسترده شود و بحث های دیگر برسد. در حال حاضر بیشتر  به این اتفاقات عادت کرده ام و فکر می کنم این یک نشانه خوب است که  فیلمم توانسته بحث و واکنش ایجاد کند. ما روی یک طناب باریک و در ارتفاع بالا کار می کنیم و در عین اینکه آدم هایی آن پایین هستند و ما را تشویق و حمایت می کنند و دلشان می خواهد ما این مسیر و عملیات غیر باور را تا آخر برویم، برای خود ما هر لحظه خطر سقوط وجود دارد و ممکن است هر آن چیزی را که جمع کرده ایم را از دست دهیم و می توانم بگویم کار بسیار پر ریسکی انجام می دهیم.