گفت‌وگو با ناشران درباره‌ی تاثیر قرنطینه بر صنعت نشر
آسیب‌هایی که کرونا به کتاب زد
از اسفندماه تا به الان به علت شیوع ویروس کرونا بازار کتاب و وضعیت ناشرین رو به وخامت رفته است و در این مدت ضررهای فراوانی دیده‌اند.
هنر امروز-فاطمه اسماعیلی: با شیوع ویروس کرونا در سطح جهان و تعطیلی همه مراکز فرهنگی و هنری، وضعیت ناشرین و کتاب فروشی‌ها در ایران سخت‌تر شده است و هرچند مراکز فروش کتاب تمهیداتی برای فروش آنلاین فراهم کردند اما همچنان بازار این کالای فرهنگی راکد مانده است و با طولانی‌تر شدن این اوضاع میزان ضرر وارده نیز بیشتر می‌شود و مشاغل آسیب می‌بینند.
همچنین اقتصاد نشر از ابتدای سال ۹۸ تا چندین ماه بعد، تنش‌های اقتصادی را با افزایش قیمت کاغذ در این مدت تجربه کرد و از آبان ماه تا قبل از شیوع ویروس کرونا نیز به دلیل اتفاقات تلخی که در کشور پیش آمد، ضربه‌های مکرری به حوزه نشر و کتاب وارد شد. اما بسیاری از ناشرین و کتاب فروشان به روزهای آخرین سال و ایام عید امید بسته بودند تا بتوانند فروش خوبی داشته باشند اما با شروع این بیماری، این امکان نیز از آن‌ها سلب شد.
پیش از این بیماری بسیاری از ناشران کاغذ و دیگر مایحتاج را نقد خریده‌اند، پول چاپخانه، صحاف و ... را هم نقد داده‌اند و کتاب‌ها را به‌خاطر بازار عید و نمایشگاه کتاب در انبارشان گذاشته‌اند، اما حالا روی دست‌شان مانده است.
«هومان حسن‌پور» رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان کشور نیز اعلام کرده است که برآوردهای این نهاد صنفی حاکی از کاهش ۹۰ درصدی فروش ناشران و کتابفروشان تهرانی است.
درواقع ویروس کرونا تمام چرخه نشر اعم از فروشگاه‌ها، مراکز پخش و مراکز تولید را که شامل ناشران، چاپخانه‌داران و صحافی‌ها هم می‌شود، درگیر کرده است.
در همین خصوص با مسئولان انتشارات ققنوس، چشمه، نگاه، ویدا و پریان درباره رکود بازار فروش و چاپ کتاب و تاثیرات مخرب از عدم برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گفتگو کردیم.
ققنوس
«زهره حسین زادگان» مسئول بخش کودک و نوجوان انتشارات ققنوس درباره وضعیت فعلی انتشارات گفت:ما هم مثل تمام موسسات دیگر تعطیل هستیم؛ هم در حوزه تولید کتاب و هم فروش. کتاب فروشی‌ها تعطیل هستند و به همین علت پخش و انتشارات هم تعطیل شده‌اند. در زمانی که فکر می‌کردیم میتوان برای کتاب کودک بازار خوبی فراهم کرد چون اسفند و فروردین ماه زمان خوبی برای عرضه کتاب کودک است.
حسین زادگان درباره شرایط فروش آنلاین نشر ققنوس گفت: فروش آنلاین برای کتاب بزرگسال خیلی بهتر از کتاب کودک است. اما به طور کلی فروش آنلاین خیلی زیاد نبوده است. چون ما همیشه تمرکزمان بر این بود که فروش از طریق کتاب فروشی صورت بگیرد و هیچ وقت روی فروش آنلاین خود تبلیغات نمی‌کردیم و امکانات و تخفیف خاصی را در نظر نگرفته بودیم. در نتیجه فروش آنلاین ما چشم گیر نبود.فقط در شهرستان‌های دوری که کتاب فروشی وجود ندارد به صورت محدود فروش داشتیم.
او درباره لغو برگزاری نمایشگاه کتاب و از دست رفتن این فرصت خوب برای فروش کتاب بیان کرد: نمایشگاه کتاب فرصت بسیار خوبی برای انتشارات بود و ناشر می‌توانست به صورت مستقیم کتاب خود را به دست خریدار برساند و وجه نقد دریافت کند تا وارد چرخه نشر بشود. و خیلی از ناشرین با همین فروش می‌توانستند به حیات خود ادامه بدهند.
اما متاسفانه امسال این رویداد را نداریم. چیزی که به ذهن خودم می‌رسد این است که شاید بشود یک نمایشگاه آنلاین مجازی برای فروش کتاب ها داشته باشیم و مردم از طریق همان بن کارت‌هایی که در نمایشگاه خرج می‌کردند، از این نمایشگاه مجازی خرید کنند تا هم کمکی به ناشر باشد و هم فرصتی برای مخاطبان تا آسان تر به کتاب ها دسترسی داشته باشند.البته این پیشنهاد خودم است و امیدوارم اتحادیه ناشران و کتاب فروشان کشور نیز چنین تمهیداتی را ایجاد کند.
چشمه
«روزبه کیاییان» مسئول فروش نشر چشمه نیز درباره شرایط وخیم حوزه کتاب و نشر گفت: میزان خسارتی که به ما وارد شده، رقم هنگفتی بوده است. نشر چشمه در سه بخش کتاب فروشی، مرکز توزیع و انتشارات فعال است که از برآیند این سه مجموعه ضرر فراوانی نصیب ما شده است.
در حال حاضر فعالیت نشر چشمه متوقف شده است و تصمیم گرفتیم نشر کتاب را به تاخیر بندازیم تا وضعیت در آینده به چه صورت می‌شود.
البته سایت فروش ما فعال است و در بحث مراکز پخش وضعیت بهتری داریم. و سایت های دیگری نیز در این شرایط فعال هستند که کتاب هایشان را از ما خریداری می کنند.اما متاسفانه با بسته شدن کتاب فروشی ها وضعیت فروش خوب نیست و مشخص نیست تا کی ادامه دار باشد چون اخبار متفاوتی به گوش می رسد که نمی دانیم از چه زمانی میتوان کتاب فروشی ها را باز کرد.
او درباره فرآیند فروش آنلاین نشر چشمه توضیح داد: فروش آنلاین هم داریم اما کتاب فروشی‌ها آمادگی لازم را نداشتند. چون فروش آنلاین مقدماتی لازم دارد. اینکه سایت خوبی فراهم بشود و یا کالاها وارد سایت بشود. البته کتاب فروشی‌ها مسکنی به نام فروش تلفنی دارند اما به آن نمیتوان آنلاین گفت. و این شکل از فروش زیاد نیست و همه کالاها را نمی‌شود به صورت تلفنی فروخت و به مخاطب معرفی کرد.
کیاییان درباره عدم برگزاری نمایشگاه کتاب گفت: من راهکارهایی برای حل این قضیه به اتحادیه ناشران و کتاب فروشان پیشنهاد کردم تا پیگیری بکنند. بالاخره همه ناشران برای نمایشگاه کتاب برنامه ریزی می‌کنند و کتاب‌های زیادی را چاپ می‌کنند.
اما شاید بتوان گفت ما کمی خوش شانسی آوردیم که از ابتدای اسفندماه برای چاپ کتاب دست نگه داشتیم و به تبع موجودی انبارهایمان خیلی زیاد بالا نرفت. و درحال حاضر جز درموارد خاص کتاب جدیدی را چاپ نمی‌کنیم.
پریان
«فرزاد فربد» مدیر نشر پریان درباره وضعیت این روزهای انتشارات گفت: از زمانی که این اتفاق افتاده است، ما چهار عنوان کتاب جدید داشتیم اما روند کار را متوقف کردیم و آن را پخش نکردیم. پخش به ما گفت که الان زمان مناسبی برای عرضه کتاب نیست و فعلا به نسخه‌های دیجیتال روی آورده‌اند.
به همین دلیل از طریق سایت خودمان و سیبوک عرضه کتاب داریم ولی پخش‌ها خیلی فعال نیست، چون کتاب‌فروشی‌ها درسطح شهر تعطیل هستند.
همچنین سایت ما به تازگی به روز شده است و کم و بیش سفارش‌هایی داریم اما عمدتا از طریق سی بوک کتاب‌هایمان به فروش می‌رسد.
او درباره تعطیلی نمایشگاه کتاب امسال و آسیب‌های آن توضیح داد: ما برنامه مفصلی برای نمایشگاه کتاب داشتیم که ده عنوان تجدید چاپ داشتیم و حدود دوازده عنوان کتاب جدید داشتیم که آن‌ها چاپ شده اند اما وارد بازار نشده است. و این خود آسیبی به سرمایه‌گذاری ما است.
بعضی از کتاب‌های تجدید چاپی همچنان در چاپخانه هستند و یا متوقف شده‌اند. ما خودمان جز ناشرانی هستیم که کپی رایت می‌گیریم و هزینه‌ای هم از آن طرف داریم. و تمامی این موارد آسیب‌هایی هستند که به نشر ما و همه فعالان حوزه کتاب وارد می‌شود.
ما در سطح خودمان برای نمایشگاه کتاب برنامه‌ریزی کرده بودیم و کتاب زیادی چاپ کرده بودیم اما به این مشکل برخورد کردیم. متاسفانه مسئولان هم برنامه ریزی خاصی برای این اتفاقات نکرده‌اند تا ناشرین کمتر آسیب ببینند.
ویدا
«رضا نیکنام» مدیر نشر ویدا درباره مشکلات مالی این انتشارات گفت: ما فروش سایت‌مان به طور میانگین ماهیانه 5/3 میلیون تومان است که الان دو و نیم برابر بیشتر شده اما فروش کلی ما 70 تا 80 درصد افت داشته است. یعنی ما فروش سایت‌مان در مقابل فروش فیزیکی در کتاب فروشی‌ها درحد دو سه درصد بوده که الان به هفت، هشت درصد رسیده است اما میانگین فروش 85 درصد به 20 درصد رسیده است.
او ادامه داد: ما چاپ جدید کتاب داشتیم. یعنی متن کتاب آماده شد اما جلد کتاب‌ها ماند. چون چاپخانه‌ها تعطیل شدند. ما در صحافی چندعنوان جدید داریم و منتظریم که چاپخانه‌ها باز شوند و یک سری از کارهای پیش از تولیدمان درحال نهایی شدن است.
اکثر فروش‌هایمان به مراکز پخش است و اما اتفاقی که درحال شکل‌گیری است و احتمالا این موج ادامه‌دار هم خواهد بود، چک‌هایشان برای ما برگشت خورده است. و ترس زیادی در من ایجاد کرده است چون ما سرمایه از داخل سیستم نمی‌آوریم بلکه از داخل خود سیستم است. و این چک‌ها که برگشت می‌خورد، برای تعهدی که به دیگران داده‌ایم، به مشکل می‌خوریم.
برای همین فعلا به مدیریت تولید گفتم که هرکس هرکاری را در دست دارد، تمام کند و فعلا کار جدیدی را شروع نکند. مثلا اگر یک کتابی در دست مترجمی است وقتی کارش تمام شد، متن به دست ویراستار نرسد.
نیکنام درباره وضعیت پرداختی‌های انتشارات و تاثیرات نمایشگاه کتاب گفت: من به شخصه پس از چندین اتفاق تلخی که در نیمه دوم سال 98 اتفاق افتاد، کمی محتاط‌تر در برنامه ریزی و پرداختی‌هایم عمل کردم. و معمولا ناشران طوری برنامه ریزی می‌کنند که بخش زیادی از پرداختی‌های خود را در نمایشگاه می‌گذارند. اما براساس شیوه کاری جدیدی که درنظر گرفتم، پرداختی‌هایم به نمایشگاه وابسته نشد.
من فقط نگران چک‌هایی هستم که برای مراکز پخش دارم. چون کتاب فروشی‌ها می‌گویند که بسته هستند و درآمدی ندارند. اما من قبول ندارم. چون ما در سیستم نشر از پخشی‌ها چک های 8 ماهه می‌گیریم و کتاب‌فروش‌ها هم تقریبا چک 9 ماهه به پخشی‌ها می‌دهند.
کتاب فروش‌ها درواقع کتاب‌های ما را چندین ماه پیش فروختند اما الان موقع بازپرداخت است اما درواقع پول ما جای دیگری رفته است و حالا میخواهند از پول ناشر دیگری، پول ما را بدهند اما چون الان فروشی ندارند، می‌گویند پولی نداریم.
درنهایت ما هیچ وقت از مسئولین انتظاری نداریم چون هیچ وقت به انتظارات و مشکلات ما پاسخی داده نمی‌شود.
نگاه
«علیرضا رئیس دانا» مدیر انتشارات نگاه درباره روند و میزان فروش بازار کتاب گفت: فروش ما از نیمه دوم اسفندماه به شدت کاهش پیدا کرد. در سال جدید هم فروش آنلاین را اجرا می‌کنیم اما مردم ایران هنوز با این شکل از خرید کتاب خو نگرفته‌اند. اما باز هم عده‌ای از ما و همکاران ما خرید اینترنتی کرده‌اند.
فعلا سی بوک تنها جایی است که از ما کتاب می‌برد و از طریق سایت خودمان هم فروش بدی نداشتیم. روزی بیست تا سی بسته کتاب می‌فروشیم.
رئیس دانا افزود: ما در این دوران کتاب جدیدی چاپ نکردیم. البته ما کتاب داشتیم که در صحافی مانده است اما چون همه این مشاغل تعطیل شده‌اند فعلا وضعیت به همین شکل باقی مانده است.
متاسفانه میزان خسارات زیاد بوده است. الان تا آخر ماه باید حقوق کارکنان، بیمه و دیگر هزینه‌ها را بدهیم. خیلی از مشتری‌های ما چک‌هایشان برگشت خورده است. اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند، مشکل پرداختی در اردیبهشت ماه خواهیم داشت.
او ادامه داد: برای نمایشگاه کتاب همه ناشران کتاب زیادی چاپ کرده بودند اما الان نمی‌توانند آن‌ها را بفروشند. من خودم بیست تا کتاب آماده کردم که در ایام عید چاپ کنم اما تعطیل کردیم چون قرار بود نمایشگاه در 25 فروردین ماه شروع بشود.
همچنین صحبت‌هایی در اتحادیه ناشران و کتاب فروشان شد که وام‌هایی با سود 10 تا 15 درصد بدهند اما این هم نمی‌شود چون تا چشم برهم بزنیم، موعد پرداخت وام شده است.
مثلا خود ما خواستیم کتاب فروشی در کریم خان بزنیم و خرج زیادی برای آن کردیم اما با این شرایط کار عقب افتاده است. امیدوارم بعد این بیماری، کتاب فروشی را راه اندازی کنیم. چون قیمت کتاب‌های ما ارزان است و خیلی از کتاب فروشی‌ها می‌گویند که ما سود زیادی نمی‌کنیم و من قصد گران‌تر کردن کتاب‌هایم را ندارم.