نگاهی به زندگی حرفه‌ای و کاری این هنرمند
بیوگرافی نصرالله افجه‌ای (۱۳۱۲ - )
نصرالله افجه‌ای (زاده ۱۳۱۲، تهران) خوش‌نویس ایرانی و از چهره‌های ماندگار این هنر است.
هنر امروز: نصرالله افجه‌ای در سال ۱۳۱۲ در تهران به‌دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در تهران گذرانده و موفق به گرفتن دیپلم هنری شده است. وی چندین دهه سابقه متمرکز بر روی هنر خطاطی دارد و با تکنیک‌های مختلف و مصالح و مواد متنوع در خوشنویسی نیز کار کرده و آثار متنوعی را به وجود آورده است. در میان خوشنویسان ایرانی از نسل اول این‌گونه تجربه‌اندوزی‌ها و ترکیب کردن و گسترش دادن امکانات خوشنویسی با مصالح نقاشی و سایر تکنیک‌های طراحی بوده است.
افجه‌ای از سال ۱۳۵۲ تاکنون ۷ نمایشگاه انفرادی برپا کرده و در چندین نمایشگاه گروهی نیز آثارش را به نمایش گذاشته است. او نشان درجه ۱ هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته و در هفتمین همایش چهره‌های ماندگار در آبان‌ماه ۱۳۸۷ به‌عنوان چهره ماندگار رشته خوشنویسی برگزیده شده است.
نقاشیخط شیوه‌ای در نقاشی مدرن و خوشنویسی معاصر ایرانی که به‌تدریج در دهه سی و چهل خورشیدی توسط برخی از خوشنویسان و نقاشان ایرانی شکل گرفت و تا امروز به حیات خود در عرصه هنر معاصر ادامه داده و در بسیاری از کشورهای منطقه نیز پیروانی یافته‌است. این گروه از هنرمندان در وادی نقاشیخط به ترکیبی از خطاطی و نقاشی دست زدند ازاین‌رو به این شیوه گاهی خطاشی و خط نقاشی هم می‌گویند.
برخی براین باورند، ریشه‌های خوشنویسی را می‌توان در شیوه‌های تفننی خوشنویسی ایرانی مانند خط توأمان، خط متعاکس، خط مسلسل، طغرا و مانند آنها مشاهده کرد و جلوه‌های پر فروغی از نقاشیخط در شیوه سنتی گلزار یا در آثار هنرمندانی از دوره قاجار مانند ملک‌محمد قزوینی یا اسماعیل جلایر موجود است. با این حال، مکتب سقاخانه در نقاشی معاصر ایران خاستگاه اصلی زیباشناسی و نوآوری معاصر در خوشنویسی و پیدایش نقاشیخط بوده است. در دوران پس از انقلاب، خوشنویسی با اقبال زیادی از سوی جوانان مواجه شد. آنان در عرصه‌های مختلف اعم از شیوه‌های سنتی یا تلاش برای ایجاد خلاقیت‌های نوین با هم به رقابت پرداختند. در این عرصه روند نقاشیخط هم شاهد تجربه‌های متفاوت و گسترده‌ای شد.
از نمایشگاه هایی که تاکنون افجه ای آثار خود را در آن به نمایش گذاشته است، می توان به نمایشگاه بال سوئیس اشاره کرد که وی در ۲ نوبت در آن شرکت کرده است. او همچنین در نمایشگاه جهانی نقاشی های سنتی بولئونیا (ایتالیا) حضور داشته است. شرکت در نمایشگاه نقاشی یونسکو کانیسومر فرانسه، جشنواره هنر ایرانی دوسلدورف آلمان، آخرین نمایشگاه همایش کشورهای غیرمتعهد در جاکارتا اندونزی، نمایشگاه خطاطی کویت (۱۹۹۸)، نمایشگاه خطاطی دبی (۱۹۹۹)، نمایشگاه خطاطی ریاض (۲۰۰۰)، نمایشگاه خطاطی جاکارتا (۲۰۰۱) و نمایشگاه خطاطی در آمریکا (۲۰۰۱) از دیگر فعالیت‌های هنری افجه‌ای است.
به علاوه، چندی پیش نمایشگاهی از آثار افجه‌ای در شهر منچستر (انگلستان) برپا شد. این نمایشگاه با مشارکت مرکز فرهنگی اسلامی ریجنتس پارک منچستر و مرکز اسلامی لندن از سوی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در انگلستان تدارک دیده شده بود. هرچند آثار افجه ای پیشتر در کشورهایی چون فرانسه، انگلستان، اندونزی، آمریکا، عربستان سعودی، ایتالیا، دبی و سوئیس عرضه شده بود، اما به این نمایشگاه توجه رسانه‌ای بیشتری شد.
این استاد ۷۳ ساله وفاداری‌اش را به خوشنویسی حفظ کرده و اگر از مصالح نقاشی در خلق آثار تازه خود بهره برده، در حد استفاده از تک رنگی گرم و شکل سوخته آن بوده است. ریتم، ویژگی کارهای اوست و وی از همان الگوی قدیمی سیاه مشق در کارهایش پیروی می‌کند و به کلام نیز با حفظ معنای آن، میدان می‌دهد. کارهایش پرداختی محکم و اجرایی چشم نواز دارند. افجه‌ای می‌خواهد با شکل‌ها و شیوه‌های گوناگون خوشنویسی و اقلام مختلف آن بازی کند، که این امر شمایی طلسم‌گونه به کارش می‌دهد و بر زمینه تک رنگ - از دور - ترکیب بندی آزادی را القا و تداعی می‌کند.
نمایشگاه لندن با توجه به استقبال هنرشناسان غربی از آثار هنری اصیل ایرانی و با هدف آشنایی بیشتر مراکز فرهنگی انگلستان با این آثار با حضور نصرالله افجه‌ای، استاد برجسته هنر خوشنویسی، برپا شد. در این نمایشگاه که با مشارکت مرکز فرهنگی اسلامی ریجنتس پارک منچستر و مرکز اسلامی لندن برپا شده بود، افجه ای با ایجاد کارگاه هنری و خطاطی بر روی ادبیات کلاسیک فارسی برای بازدیدکنندگان گوشه‌ای از هنر دل انگیز ایرانی را به نمایش گذاشت. او خوشنویسی اشعار خیام به زبان انگلیسی را نیز بر عهده داشته است که در این نمایشگاه به مخاطبان نوشناس عرضه شد. از افجه‌ای تاکنون در مناسبت‌های مختلف تقدیر شده است. از جمله در آئین معرفی برگزیدگان جایزه نیایش در گستره هنر و پژوهش به مناسبت سال پیامبر که در موزه قرآن کریم تهران برگزار شد و از نصرالله افجه‌ای برای خوشنویسی مذهبی و نقاشیخط در کنار کاظم چلیپا برای «نقاشی» و چند نفر دیگر تقدیر شد.
نصرالله افجه‌ای همچنان که حوزه هنری خویش را دنبال می‌کند، به مسائل حاشیه‌ای آن نیز بها می‌دهد که از آن جمله است وضع آموزش خوشنویسی و موقعیت نسل جوان این رشته هنری: «در کار هنرمندان جوانی که عرصه نقاشیخط را برگزیده‌اند، جهش و پیشرفت خاصی دیده نمی‌شود به این دلیل که آنها تحت تأثیر تکنولوژی و کامپیوتر، به مسیر کپی کاری افتاده‌اند و آثاری را تولید می‌کنند که اکثراً فاقد خلاقیت است.»
او می افزاید:
«گاهی در میان هنرمندان جوان شهرستانی آثار بهتری دیده می‌شود، اما آنها کمتر در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند تا آثارشان به چشم بیاید. شاید به این دلیل که فراخوان جشنواره‌ها به درستی انجام نمی‌شود و یا داوری‌های مناسبی صورت نمی‌گیرد که آزردگی خاطر هنرمندان جوان را به همراه دارد.»
افجه‌ای درباره وضع آموزش خوشنویسی در دانشگاه‌ها معتقد است که باید تمام دانشگاه‌ها و دانشکده‌های هنری، واحدی را به کاربرد خط در گرافیک اختصاص دهند. با این حال، او می‌گوید: برای تدریس این دروس، گاهی از پیشکسوتان و مدرسان صاحب‌نام برای تدریس این درس استفاده می‌کنند، اما در اکثر دانشکده‌های هنر از استادان غیرتخصصی استفاده می‌شود که فقط مشق خط می‌گویند.
در رشته گرافیک فقط دو واحد را به خوشنویسی اختصاص داده‌اند که به هیچ وجه کافی نیست. خوشنویسی یکی از پایه‌های گرافیک است و وقتی که هنرمند جوانی آناتومی خط را نشناسد، چگونه می‌تواند به طراحی جلد کتاب بپردازد؟ هیچ‌گونه محدودیت و ممنوعیتی برای جوانانی که در حوزه خوشنویسی و نقاشی خط کار می‌کنند، وجود ندارد. آنها می‌توانند آثار خود را در گالری‌ها و نمایشگاه‌های متعددی به نمایش بگذارند، اما باید خودشان قدمی به جلو بردارند و بعد هم روابط عمومی و تبلیغات کارشان را به عهده بگیرند تا شناخته شوند.
علاوه بر نمایشگاه‌ها و گالری‌ها، برپایی جشنواره‌ها نیز فضای خوبی را فراهم می‌آورد تا خوشنویسان جوان به میدان بیایند و توانایی‌های خود را به نمایش بگذارند. اگرچه در این عرصه، به پوشش خبری وسیعتری از سوی رسانه‌ها و مطبوعات نیاز است تا این شور و علاقه جوانان هنرمند، به چشم بیاید و فراموش نشود. نصرالله افجه‌ای، هنرمند ۷۳ ساله ایرانی، به دریافت نشان درجه ۱ هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز نایل شده است. با این حال، او فارغ از همهمه بیرون، در خلوت درون به نقش تازه مرکب می‌اندیشد.
درباره اثر:
نصرالله افجه‌ای که در زمینه خوشنویسی سنتی ایرانی، استادی تمام عیار است، به دلیل استمرار و پیوستگی در خلق آثار نقاشیخط مدرن در چند دهه اخیر، از جمله شاخص‌ترین هنرمندان این عرصه به شمار می‌آید.
تنوع آثار افجه‌ای در یک دهه اخیر به ارائه آثاری ملهم از فرم‌های ساده و آشنا در طبیعت یا انسان متمرکز شده است. در این دوره از کارنامه هنرمند، شکل‌گیری و تنوع در فرآیند نقاشی با خط، در نتیجه نحوه رویکرد اقتباسی از فرم گیسوان رها در باد یا امواج متلاطم است، آنچنان که حروف و کلمات در ساخت معنایی بافتاری تازه، بی‌توجه به خوانش نوشتار چیدمان می‌شوند. در این ساختار جدید، جنبه معنایی نوشتار جای خود را به شکلی نمادین می‌دهد و افجه‌ای با گرایش بیشتر به بازتعریف نگره شکل‌گرا در آثارش، در پی بازخوانی روایتی انتزاعی از قالب سیاه‌مشق‌نویسی در خوشنویسی ایرانی است.
در اثر بالا افجه‌ای کمپوزیسیون‌های نقاشیخط خود را که ترکیبی از خطوط کوفی و نوعی محقق متمایل به نسخ هستند، با الهام از زیبایی‌شناسی یک فرم مواج و رها، در سطور موازی و تکرار‌شونده با ظرافت و کیفیتی نظام‌یافته به تصویر کشیده است. در این میان، هنرمند با چیدمان نوشتار بر روی خطوط منحنی و استفاده از عنصر «تکرار» که ویژگی اصلی در هنرهای ایرانی اسلامی است و همچنین رنگ تکفام قهوه‌ای، بیان تصویری خود را محدود به یک شکل معنادار می‌کند.
اثر حاضر نمونه‌ای ممتاز از اوج‌گیری رویکرد سال‌های اخیر افجه‌ای در بهره‌گیری از پتانسیل موجود در فرم حروف و درک عمیق او از ترکیب شکلی آنها به مثابه یک هنر انتزاعی است که در عین انتزاعی بودن، تصویری فیگوراتیو را پیش روی مخاطب می‌گذارد. از همین رو سیر تحولات در این مجموعه آثار نصرالله افجه‌ای را می‌توان مکاشفه‌ای مدام در بازیابی عنصر «فرمال» در هنر خوشنویسی ایرانی در نظر گرفت که امروز فارغ از کارکرد معنایی و انتقال پیام، به دستمایه‌ای مدرن در تحولات تصویری هنر ایران بدل شده است.
حراجی‌ها:
کریستیز پاریس، 14 خرداد (1387)
ساتبیز لندن، 2 آبان (1387)
بونامز دبی، 4 آذر (1387)
بونامز دبی، 4 آذر (1387)
کریستیز پاریس، 27 آذر (1387)
کریستیز پاریس، 27 آذر (1387)
شرکت آثار هنری مراکش، 30 آذر (1387)
ساتبیز دوحه، 28 اسفند (1387)
کریستیز دبی، 9 اردیبهشت (1388)
کریستیز دبی، 9 اردیبهشت (1388)
بونامز لندن، 13 خرداد (1388)
کریستیز پاریس، 26 خرداد (1388)
کریستیز پاریس، 26 خرداد (1388)
بونامز دبی، 20 مهر (1388)
بونامز دبی، 20 مهر (1388)
آرت کیوریال، 2 آبان (1388)
کریستیز دبی، 5 آبان (1388)
کریستیز دبی، 7 اردیبهشت (1389)
بونامز لندن، 12 خرداد (1389)
بونامز دبی، 19 مهر (1389)
ساتبیز لندن، 28 مهر (1389)
ساتبیز لندن، 28 مهر (1389)
کریستیز پاریس، 18 آبان (1389)
میلون اند اسوسیز، 4 آذر (1389)
میلون اند آسوسیز، 4 آذر (1389)
ساتبیز دوحه، 25 آذر (1389)
ساتبیز دوحه، 25 آذر (1389)
ساتبیز دوحه، 25 آذر (1389)
شرکت آثار هنری مراکش، 23 بهمن (1389)
کریستیز دبی، 30 فروردین (1390)
کریستیز دبی، 30 فروردین (1390)
ساتبیز لندن، 12 مهر (1390)
ساتبیز لندن، 12 مهر (1390)
کریستیز دبی، 4 آبان (1390)
کریستیز پاریس، 13 آبان (1390)
کریستیز پاریس، 13 آبان (1390)
کریستیز دبی، 29 فروردین (1391)
حراج تهران، 2 تیر (1391)
میلون اند آسوسیز، 1 آبان (1391)
کریستیز دبی، 2 آبان (1391)
کریستیز دبی، 28 فروردین (1392)
ساتبیز دوحه، 2 اردیبهشت (1392)
حراج تهران، 7 تیر (1392)
کریستیز دبی، 28 اسفند (1392)
بونامز لندن، 19 فروردین (1393)
حراج تهران، 9 خرداد (1393)
بونامز لندن، 15 مهر (1393)
ساتبیز دوحه، 21 مهر (1393)
کریستیز دبی، 29 مهر (1393)
بونامز لندن، 31 فروردین (1394)
حراج تهران، 8 خرداد (1394)
حراج تهران، 8 خرداد (1394)
کریستیز دبی، 28 مهر (1394)
حراج تهران، 7 خرداد (1395)
کریستیز دبی، 27 مهر (1395)
کریستیز دبی، 28 اسفند (1395)
حراج تهران، 16 تیر (1396)
کریستیز لندن، 3 آبان (1396)
کریستیز دبی، 2 فروردین (1397)
آرت اسکوپس، 25 فروردین (1397)
حراج تهران، 8 تیر (1397)
کریستیز لندن، 2 آبان (1397)
کریستیز لندن، 2 آبان (1397)
حراج تهران، 21 دی (1397)
حراج تهران، 14 تیر (1398)
کریستیز لندن، 1 آبان (1398)
کریستیز لندن، 1 آبان (1398)
حراج تهران، 27 دی (1398)
کریستیز آنلاین، 4 آذر (1399)
میلون اند آسوسیز، 12 آذر (1399)
حراج تهران، 26 دى (1399)
حراج تهران، 26 دى (1399)
چیسویک آکشن، 2 اردیبهشت (1400)
چیسویک آکشن، 2 اردیبهشت (1400)
حراجی دوبیاشوفسکی، 17 اردیبهشت (1400)
میلون اند آسوسیز، 26 خرداد (1400)
