زندگینامه و بیوگرافی حمید سمندریان
حمید سمندریان پروردهٔ تئاتر مدرن اروپا بود. در کارنامهٔ هنری او کارگردانی آثاری از تنسی ویلیامز و آرتور میلر، دو نمایشنامهنویس آمریکایی هم دیده میشود، اما او در اصل شیفتهٔ تئاتر اروپا بود. نخستین آثاری که پس از پایان تحصیل در آلمان و بازگشت به ایران اجرا کرد، از ژان پل سارتر و اوژن یونسکو و ژان آنوی بودند. اما در میدان گستردهٔ تئاتر اروپا نیز سمندریان به تئاتر آلمانی علاقه داشت. او آثار نمایشنامهنویسان بزرگ آلمانی زبان را میپسندید و در طول سالیان به ترجمهٔ برخی از آنها پرداخت. با ترجمههای او درامنویسان بزرگی مانند ماکس فریش و فریدریش دورنمات به جامعهٔ هنری ایران معرفی شدند.
به گزارش هنر امروز، حمید سمندریان از همان سالهای ابتدایی دههٔ ۱۳۴۰ خورشیدی، خودش را به عنوان کارگردانی که بر ادبیات نمایشی اروپا و آمریکا و دانش روز هنر تئاتر تسلط داشت معرفی کرد. او در سبک کارگردانی نیز پیرو مکتب تئاتر آلمان بود. در کارگردانی به نقش بازیگر بسیار اهمیت میداد، بیش از هر چیز بر رهایی بازیگر از متن، تسلط او بر صحنه و انضباط سخت تأکید داشت و همین امر، اجراهای او را در آن سالها و در فضای متنمحور تئاتر ایران بسیار متفاوت کرد.
بسیاری از بازیگران تئاتر، سینما و تلویزیون به نوعی خود را شاگرد حمید سمندریان می دانند و به نوعی می توان سمندریان را پرورش دهنده خیل وسیعی از بازیگران مطرح سینما و تئاتر ایران دانست. از مهمترین شاگردان حمید سمندریان می توان به سعید پور صمیمی، مریم معترف، سوسن تسلیمی، فریبرز عرب نیا، احمد آقالو، پرویز پور حسینی، امین تارخ، احمد ساعتچیان، محمد رحمانیان، محمد رضا جوزی، محمد یعقوبی، امیر جعفری، فتحعلی اویسی، فردوس کاویانی، مهران مدیری، میر طاهر مظلومی، پیام دهکردی، نوید فرید، شهاب حسینی، حامد کمیلی، حامد بهداد، نگار فروزنده، یوسف تیموری، رابعه اسکویی، مجید صالحی، فرزاد حسنی، شهرام عبدلی، قطب الدین صادقی، کیومرث مرادی، علیرضا اشکان، حمید فرخ نژاد، الیکا عبدالرزاقی حمید میهن دوست، آشا محرابی و حسام نواب صفوی اشاره کرد.
تئاتر رادیویی
حمید سمندریان در رادیو صدای ایران تعدادی نمایشنامه را ترجمه کرده که کارگردانی آن را نیز به عهده داشتهاست:
غروب روزهای آخر پاییز، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱
پنچری، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱
همزاد، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱
اقدامات وگا، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱
فیزیکدانها، فردریش دورنمات، ۱۳۶۶
آنتیگون، ژان آنوی، ۱۳۷۶
تلهتئاتر
در تلویزیون ملی ایران
آثار اجرا شده در تلویزیون ملی ایران با ترجمه و کارگردانی حمید سمندریان:
جراحی پلاستیک، پیر فراری، ۱۳۴۰
پلوفت (شبح کوچک)، ماریا کل راماشادو، ۱۳۴۰
غروب روزهای پائیز، فردریش دورنمات، ۱۳۴۲
بازی استریندبرگ، فردریش دورنمات، ۱۳۵۱
خمره، لوئیجی پیراندللو، ۱۳۵۳
ساعت شش در خیابان آتن، روژه فردیناند
بهسوی دمشق، اگوست استریندبرگ، ۱۳۸۱
با همکاری بازیگران آلمانی
حمید سمندریان به دعوت رگنبرگ، استاد دانشگاه مونیخ و کارگردان تئاتر، به انستیتو گوته رفت و نمایشنامههای بسیاری با بازیگران آلمانی روی صحنه برد. این همکاری بین سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ در جریان بود.
شهاب آسمانی، فردریش دورنمات
چگونه رنجهای آقای موکین پوت برطرف میشود، پیتر وایس
پنچری، فردریش دورنمات
سانتا کروز، ماکس فریش
راهب و راهزن، هاینریش بل
خوزه، هاینریش بل
خشم شدید فلیپ هوتس، ماکس فریش
بالماسکهٔ دزدان، ژان آنوی
دوزخ، ژان پل سارتر
ازدواج آقای میسیسیپی، فردریش دورنمات
توراندخت، هیلدس هایمر
مردههای بیکفن و دفن، ژان پل سارتر
سینما
تمام وسوسههای زمین (۱۳۶۸)
این یگانه فیلمِ سمندریان را ناقدان نپسندیدند و بیش از حد «تئاتری» دانستند. او دیگر در سینما کاری نکرد؛ گرچه همسرش، هما روستا، از بازیگران برجستهٔ تئاتر و سینمای ایران بود و برای برخی از فیلمهایش نامزد دریافت جایزهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگری زن شد.
ترجمهها
غروب روزهای پاییز، فردریش دورنمات، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۴۰
ازدواج آقای میسیسیپی، فردریش دورنمات، تهران: نشر پیروز، ۱۳۴۱
دایرهٔ گچی قفقازی، برتولت برشت، ۱۳۴۱ (چاپ مجدد ۱۳۷۸)
اقدامات وگا و همزاد، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱
پنچری، فردریش دورنمات، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۴۲
ملاقات بانوی سالخورده، فردریش دورنمات، ۱۳۴۲ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۷۸)
باغوحش شیشهای، تنسی ویلیامز، ۱۳۴۲ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳)
لئوکادیا، ژان آنوی، ۱۳۴۳ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳)
هرکول و طویلهٔ اوجیاس، فردریش دورنمات، ۱۳۴۳
آندورا، ماکس فریش، تهران: انتشارات روز، ۱۳۴۷
فیزیکدانها، فردریش دورنمات، ۱۳۵۰ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳)
خشم شدید فلیپ هوتس، ماکس فریش، ۱۳۵۰ (چاپ مجدد تهران: نشر مرکز هنرهای نمایشی، ۱۳۷۰)
بازی استریندبرگ، فردریش دورنمات، ۱۳۵۱ (چاپ مجدد تهران: نسل قلم، ۱۳۷۴)
فرشتهای به بابل میآید، فردریش دورنمات، ۱۳۵۲
چگونه رنجهای آقای موکین پوت بر طرف میشود، ۱۳۵۳
رومولوس کبیر، فردریش دورنمات، تهران: مرکز هنرهای نمایشی، ۱۳۶۹
مکبث، ویلیام شکسپیر، ۱۳۵۵ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳)
زندگی گالیله، برتولت برشت، تهران: نشر قطره، ۱۳۹۵