تنگناهای زندان روح!
پس از بیماری طولانی و حمله عصبی سال ۱۸۸۸ شرایط روحی ''ونسان ونگوگ'' رو به وخامت نهاد و او ناگزیر به یک آسایشگاه روانی در جنوب فرانسه مراجعه و قریب یک سال تحت مراقبت روان درمانی قرار گرفت. وی بیشتر این زمان را در دو سلول بسر برد که یکی آنها کارگاه نقاشی‌اش بود. به‌رغم نامساعد بودن وضعیت آسایشگاه، تعدادی از مهم‌ترین آثار سراسر عمر هنری او در این زمان خلق شد که غالباً مبتنی بر فرم‌های چرخشی بوده و از تشدید تلاطم روحی نقاش حکایت دارند؛ از جمله ''شب پرستاره''، ''درختان زیتون'' و ''حلقه زندانیان''.
به گزارش هنر ام‌روز، ''حلقه زندانیان'' با ابعاد ۸۰ در ۶۴ سانتی‌متر در شرایط دوری ونگوگ از صحنه‌های طبیعت و زندگی، از روی نسخه چاپی اثر سیاه و سفید نقاش فرانسوی گوستاو دورِ کار شده است. این نقاشی محزون، گروهی از زندانیان را در تنگنای حیاط زندان نشان می‌دهد که در یاس و ملالت پیرامون دایره‌ای قدم می‌زنند. دیوارهای آجری احاطه کننده آنها از تاریکی پائین به سمت روشنایی بالا می‌روند، لیکن در کادر بسته نقاش گویی همچون حصار مرگ تا به آسمان ادامه دارند. حیاط زندان از سه طرف بسته به شکل خوفناکی خفقان‌آمیز است و حرکت دایره‌وار زندانیان به‌سان دور باطل و بی‌پایان به‌نظر می‌رسد. تنها نشانه کوچک امید دو پروانه سفید هستند که دور از توجه زندانیان در بالای سر آنها از فراز دیوار خارج می‌شوند. آنها در نگاه اول نامحسوس هستند، لیکن در دقت‌نظر بعدی مشاهده می‌شوند و بر زبان نمادین و سرشت استعاری اثر تاکید می‌ورزند. سه مرد با لباس رسمی در هیبت مامورین زندان ظاهراً قرار است نظاره‌گر حرکت دایره‌وار زندانیان باشند. در بالای سر زندانیان، پنجره‌هایی کوچک در پهنه دیوار از سلول‌های تنگ و تاریکی حکایت دارند که پس از این دقایق هواخوری در انتظار آنان هستند. نقاشی در سیطره فام‌های حزن‌انگیز آبی و سبز است و از طیف‌های گرم زرد و قرمز رایج در منظره‌های مشهور ونگوگ در آن خبری نیست.
در مرکز نقاشی زندانی بدون کلاهی با موهای زرد متفاوت با سایرین توجه مخاطب را به‌خود جلب می‌کند. این مرد بلوند خسته که گویا قصد خروج از حلقه زندانیان را دارد، احتمالا خود ونگوگ است که تلاش می‌کند بر ترس و تنگناهراسی خود در روزهای سخت آسایشگاه روانی فائق آید. او می‌خواهد از جنون و روان پریشی رهایی یابد و پس از تشویش‌هایی که باعث بریدن گوشش شده بود، از دایره افکار مخرب خارج شود. اما واقعیت زندگی او مسیر دیگری را پیمود. پنج ماه بعد از خلق این اثر، ونگوگ با شلیک به سینه خودکشی کرد و به رنج روحی خویش پایان داد. حلقه زندانیان یکی از تابلوهایی بود که پیش از تشیع جنازه در کنار تابوت وی قرار داشت و حالا در موزه دولتی پوشکین در مسکو نگهداری می‌شود.
ونسان ونگوگ اساساً علاقمند به ادبیات و الهیات مسیحی بود و تنها ده سال پایانی زندگی‌اش را به نقاشی گذراند. اما در همین مدت توانست با اغراق در رنگ‌پردازی، ضربه‌قلم‌های برجسته و القای حس بلاواسطه‌گی و فوریت در فرآیند نقاشی، احساسات عمیق انسانی را در آثارش متبلور سازد. وی پیشگام اکسپرسیونیسم در هنر بود و تجربه بشری را با رویکردی معنوی و زاهدانه در آثارش به تصویر درآورد.
منبع: کانال تلگرامی علیرضا سمیع آذر