نقاش‌باشی اولین هنرمند واقع گرای ایران

اقتصادهنرآنلاین-مه‌سیما شکریان؛ "کمال الملک"، 5سال از بهترین روزهای زندگی اش را صرف نقش زدن تابلویی کرد که به یکی از شاهکار های هنر ایران بدل شده است، هرچند که این تابلو یادآور تلخ ترین خاطرات زندگی او بود.

او هر روز به "تالار آینه" می رفت و آنچنان غرق هنرش می شد که حضور هیچ کس و هیچ چیز را درک نمی کرد. از آنجا که شاه به او اطمینان کامل داشت کلید "تالارآینه" که تاج و تخت سلطنتی در آن نگهداری می شد، را در اختیارش گذاشته بود تا هر زمان که مایل بود برای ادامه کار به آنجا رود. در یکی از روز های سال 1267 هجری شمسی هنگامی که استاد مشغول کشیدن گوشه ای از این اثر بود، یکی از خدمت گزاران دربار وارد تالار شد و بخشی از جواهرات تخت سلطنتی را دزدید، بی آنکه "کمال الملک" از حضور او و کاری که انجام داد با خبر شود. در کاخ سلطنتی آنجا که امن ترین جا برای شاه و خاندانش به حساب می آمد دزدی شده بود و این بی احترامی بزرگ و غیر قابل اغماضی به شاه بود. از طرفی ذهن شاه، ساده و محدود تر از آن بود که با خود بیاندیشد "کمال الملک" چه نیازی به دزدیدن جواهرات سلطنتی دارد. تنها مظنون، "نقاش باشی" دربار بود و "کامران میرزا" مسئول بازجویی از او شد. اما با وجود این بالاخره ماه از پشت ابر بیرون آمد و دزد واقعی مشخص شد. پادشاه که او را مستحق اعدام می دانست در پاسخ به "کمال الملک" که در صدد میانجیگری برآمده بود، گفت: "نقاش باشی تنها بهانه ای بود برای پیدا کردن دزد واقعی." با شنیدن این جواب ضربه ای مهلک تر از تهمت دزدی به روح این هنرمند وارد آمد، به گونه ای که او پس از آن هرگز با رغبت به کار در دربار "قاجار" نپرداخت.  جزییات این ماجرا در فیلم زندگی نامه "کمال الملک" با بازی زنده یاد "جمشیدمشایخی" بازسازی شده‌است.

گفته می‌شود، به جز این تابلوی منحصر به فرد و زیبا، آثار متعددی از این هنرمند ایرانی در موزه های سراسر دنیا از جمله فرانسه و بلژیک پراکنده است.همچنین در "کاخ گلستان" 52 اثر، "موزه ملک" 13 اثر، موزه نقاشی "آستان قدس رضوی" 4 اثر و "کاخ نیاوران" 3 اثر از این هنرمند نامی را نگهداری می کنند. هر چند که آمار متفاوتی از آثار به جای مانده از کمال الملک وجود دارد اما عده ای معتقدند او درتمام عمرش بیش از 400 اثر خلق کرده که بخش اعظمی از آن به دلیل خصومتی که با دربار داشت از بین رفت. البته از بین رفتن آثار او به دلیل مشکلاتی که با دربار "قاجار" به ویژه در زمان "مظفرالدین شاه" و "محمدعلی شاه" و دربار "پهلوی" داشت چندان دور از انتظار نیست.

"میرزا ابوالحسن خان"، جد "کمال الملک"، یکی از نقاشان زبر دست زمان "نادر شاه افشار" و "کریم خان زند" بود. عموی او نیز در زمان "ناصرالدین شاه" شهرت بسیار داشت و از سوی شاه لقب "صنیع الملک" دریافت کرده بود. پدرش نیز در کشیدن منظره و تابلوهای چاپ سنگی استاد بود. به همین دلیل استعداد محمد را زود کشف کرد و برای پرورش آن تلاش های بسیاری کرد.

پدر که متوجه شده بود آینده پسرش را نقاشی رقم خواهد زد، برایش معلم سرخانه گرفت تا به او خواندن و نوشتن بیاموزد. پس از آن تصمیم گرفت او را به پایتخت بفرستد تا در این رشته آزموده تر شود. او در سال 1234 به تهران آمد و 1 سال بعد با پادر میانی عمویش که در دربار قاجار مشغول بود توانست در مدرسه "دارالفنون" ثبت نام کند. در مدرسه به سرعت پله های ترقی را پیمود و در نقاشی به چنان مهارتی دست یافت که مورد حسد معلمش "مزین الدوله" قرار گرفت.

او که چندان تمایلی به حضور در دربار نداشت در اثر اتفاقی، به اجبار در ارگ سلطنتی ساکن شد. روزی یکی از تابلوهای او در عکاس خانه "دارالفنون" مورد توجه "ناصرالدین شاه" قرار گرفت و او که دوست داشت بهترین ها را برای خود حفظ کند، دستور استخدام محمد را صادر کرد.

کمال الملک در سال 1255 لقب نقاش باشی گرفت و در سال 1258 با کشیدن تصویری از شاه که بسیار او را ذوق زده کرده بود، لقب "نقاش باشی" خاصه را دریافت کرد. در سال 1262 با "زهرا خانم "خواهر "مفتاح الملک" از تجار معروف آن زمان ازدواج و یک سال بعد همزمان با دریافت نشان علمی طلا و حکم نظامی، صاحب دختری به نام "نصرت" شد.

در سال 1269 ه.ش "اتابک اعظم" از شاه برای او در خواست لقب کرد و در همان سال به "کمال الملک" ملقب شد.

در سال 1273 ه.ش با موافقت "مظفرالدین" شاه به ایتالیا رفت و در آنجا به مطالعه آثار هنرمندان بزرگی چون "تیسین"، "رافائل" و "رامبراند" پرداخت. در سال 1276 به درخواست شاه وقت به ایران بازگشت. اما از آنجا که دیگر نمی خواست با دربار همکاری کند و اسباب تفریح شاه و اطرافیانش را فراهم کند، خود را به مریضی زد و با تظاهر به سکته از انجام دستورات دربار سرپیچی کرد. اما با مرگ مظفرالدین شاه به این بیماری مصلحتی پایان داد و دوباره مشغول نقاشی شد.

در سال 1287 مدرسه "صنایع مستظرفه" را تاسیس کرد. پس از آن در حادثه ای اتفاقی در حالی که می خواست از اصابت تکه آجری به کارگر دوستش "سالار خان" جلوگیریی کند، چشمش آسیب دید و هرگز بهبود نیافت.

او در سال 1306 در حالیکه از زور گویی های وزیر معارف وقت و دخالت او در اداره مدرسه به تنگ آمده بود، به نیشابور رفت و 1 سال بعد در دهی به نام حسین آباد سکنی گزید.

سرانجام در سال 1319 در اثر کهولت سن بیمار شد و در ساعت 2 بعد از ظهر روز یکشنبه 27 مرداد ماه در سن 95 سالگی در منزل محمد غفاری نوه دختری اش چشم از دنیا فروبست.

در چندین دوره از "حراج تهران" آثاری از "کمال الملک" هم به فروش گذاشته‌شد. در چهارمین دوره از "حراج تهران" اثر این هنرمند "تک چهره فخرالملک اردلان" 400 میلیون تومان و اثری بدون عنوان از او به قیمت 700 میلیون تومان به فروش رسید. همچنین دو اثر از "کمال الملک" در "خانه موزه مقدم" نگهداری می‌شوند که گفته می‌شود به علت مشکل بینایی این هنرمند در سال‌های آخر عمرش نا تمام ماند‌ه‌است.