زنان پیشگام در اتفاقات فرهنگی و هنری؛
۳۰ زن نخست ایران در حوزه فرهنگ و هنر
زنان هنرمند و فرهیخته ایرانی در دورههای مختلف تاریخ پرفراز و نشیب کشور، همواره تلاش کردند با وجود نگاههای سنتی، فشارهای موجود در جامعه مردسالانه و دیگر محدودیتها تاثیرگذار واقع شده و برابر و همپای مردان ظاهر شوند. در ادامه با زنانی آشنا میشویم که پیشتاز بوده و اولین اتفاقهای فرهنگی و هنری را به نام خود ثبت کرده و رقم زدهاند.
هنرامروز-فرزانه شهریاری:این فهرست شامل ۳۰ چهره از میان زنان پیشگام ایرانی در عرصههای مختلف فرهنگ و هنر است.
۱. کلارا آبکار، نخستین زن مینیاتوریست ایران ۱۳۷۵_۱۳۰۲
کلارا آبکار نخستین زن مینیاتوریست ایرانی در خانوادهای از ارامنه اصفهان متولد شد. او در هنرستان عالی هنرهای زیبا تحصیل کرد و در تابلوهای مینیاتورش مناظر اسب سواری، طبیعت بیجان، گلها، آرامگاه خیام، عطار، شیخ احمد و همچنین برج های فیروز آبادی و علی آباد کاشان که تحت نظر سازمان ملی هنر و موزهها است، جایگاه ویژه ای دارد. آبکار، مینیاتورساز و تذهیبکار هیچگاه آثار خود را به معرض فروش نگذاشت.
۲. لیلی (ایمن) آهی، اولین زن عضو شورای عالی فرهنگ (تولد: ۱۳۰۸-۱۳۹۷)
لیلی آهی در سال ۱۳۰۸ متولد شد. او به زبانهای فرانسه، انگلیسی، و روسی تسلط داشت، وی از موسسان شورای کتاب کودک در سال ١٣٤١ است و در طول دوران فعالیت خود، مقالات متعددی در خصوص تعلیم و ترببت کودکان و روش تدریس در کتب دبستانی منتشر کرد.
۳.بیبی فاطمه استرآبادی، نخستین زن طنزنویس و بنیانگذار دبستان دخترانه (تولد: ۱۲۷۴ قمری-۱۳۰۰)
بی بی فاطمه استرآبادی ،نخستین زن طنز نویس در ایران که با نوشتن معایب الرجال در پاسخ به نوشته تادیب النسا بیش از پیش شناخته شد. پیش از این نیز او مقالاتی در خصوص زنان نوشت و نخستین مقاله او در سال ۱۲۸۳ در روزنامه تمدن چاپ شد.
۴. پروین اعتصامی، نخستین کتابدار ۱۳۲۰_۱۲۸۵
نخستین کتابدار ایرانی با اینکه به عنوان شاعر نامدار شناخته شده، اما به عنوان نخستین کتابدار زن نیز ثبت شده است.
۵. نادره انور، نخستین عکاس آکادمیک ۱۳۶۱_۱۳۱۱
نادره انور نخستین زنی است که به طور حرفه ای با بهره گیری از تحصیلات آکادمیک به عکاسی پرداخت، او در تهران متولد شد. او پس از فارغ التحصیلی از هنرستان برای ادامه تحصیل به بریتانیا واز آنجا به برای تحصیل در آدکامی عکس کلن به آلمان رفت.
۶. ویکتوریا اوهانجانیان، نخستین معمار زن
خانم اوهانجانیان در تبریز به دنیا آمد و اولین مهندس معمار در ایران است که در وزارت مسکن و شهرسازی به کار مشغول شد. اطلاعات بیشتری از او در دست نیست.
۷. اولین باغچه بان، اولین موسس کلاس آواز
خانم باغچه بان، فاخره صبا و منیره وکیلی نخستین کسانی هستند که در ایران کلاس آواز به معنای آکادمیک و جهانی آن دایر کردند، اولین در آن زمان تنها ۲۱ سال داشت. او و فاخره صبا از بنیانگذاران اپرای تهران بودند.
۸. آریانا برکشلی، نخستین موسیقی درمانگر (تولد ۱۳۳۲)
خانم برکشلی در تهران متولد شد و اولین زنی است که موسیقی درمانی آموخت و برای نخستین بار کنسرتی برای گروهی از کودکان معلولان بهزیستی به همین شیوه برگزار کرد.
۹. لیلیت تریان، نخستین مجسمه ساز و استاد زن دانشگاه هنرهای تزئینی (تولد: ۱۳۰۹)
خانم تریان در یک خانواده ارمنی در تهران متولد شد، دوره ابتدایی و دبیرستان را در همین شهر به پایان برد و در سال ۱۳۲۸ برای ادامه تحصیل به پاریس رفت. پس از پایان تحصیلات در دانشگاههای ایران مشغول به تدریس شد.
۱۰. لیلی تقی پور، نخستین بانوی تصویرگر کتاب کودک، از نخستین نقاشان و نخستین فارغ التحصیل زن از دانشکده هنرهای زیبا۱۳۸۰_۱۲۹۹
نخستین زن گرافیست ایران در مشهد متولد شد، در سال ۱۳۲۵ دانشکده هنرهای زیبا را به پایان برد. او تصویرگری کتابهای سال اول، دوم، سوم، چهارم و ششم را پیش از انقلاب بر عهده داشت.
۱۱. ایراندخت تیمورتاش، نخستین وابسته مطبوعاتی ایران در خارج از کشور و دریافت کننده لژیون دونور ۱۳۷۰_۱۲۹۵
خانم تیمورتاش در کاشمر متولد و در تهران بزرگ شد. او نخستین وابسته مطبوعاتی ایران در خارج از کشور بود، او به خاطر تلاشهای فرهنگی خود از دولت فرانسه نشان لژیون دونور گرفت و نخستین زن ایرانی است که چنین مدالی را از فرانسه دریافت کرده است.
۱۲. پروین تیموری، نخستین انیماتور
نخستین زن انیماتور در سال ۱۳۴۱ از دانشکده هنرهای زیبا فارع التحصیل شد. فیلم زندگی که در سال ۱۳۴۶ در فستیوال کودکان به نمایش درآمد، اولین فیلم انیمیشن ایرانی است که براساس اصول علمی ساخته شد و در سطح جهان به نمایش درآمد.
۱۳. طوسیه حائری مازندرانی، نخستین گوینده رادیو (تولد:-۱۹۹۶-۱۲۹۶)
نخستین گوینده زن رادیو در مشهد متولد شد. او دکترای ادبیات فرانسه را از سوربن گرفت و اوایل دهه ۳۰ به عنوان گوینده زن به دلیل صدای مناسب و تحصیلات عالیه به رادیو راه یافت. او در سال ۱۳۳۵ با احمد شاملو ازدواج کرد اما این پیوند ادامه نیافت.توسی حائری نویسنده، مترجم و اولین گوینده زن «رادیوی ملی ایران» بود.
۱۴. منصوره حسینی، نخستین سفالگر، ابداع کننده شیوه نو در نقاشی (تولد: ۱۳۱۵)
ابداع کننده شیوه نو در نقاشی"تلفیق خط و نقاشی" و اولین سفالگر در تهران متولد شد. او تحصیلاتش را در رم به پایان برد و به ایران دعوت شود. اولین نمایشگاهش در سال ۱۳۳۸ برپا شد.
۱۵. فریده خلعتبری، اولین ناشر پس از انقلاب (تولد: ۱۳۲۶)
خانم خلعتبری به عنوان اولین ناشر بعد از انقلاب است که پس از پایان دبیرستان به انگلستان رفت. او دکترای مدیریت بین المللی گرفت و بعد از بازگشت ایران مدتی در رشته تخصصی اش فعالیت کرد، اما با پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۹ انتشارات کتابسرا و پس از آن انتشارات شباویز را در سال ۱۳۶۳ به ثبت رساند.
۱۶. سیمین دانشور، نخستین رمان نویس معاصر ۱۳۹۰_۱۳۰۰
خانم دانشور در شیراز متولد شد.نخستین مجموعه داستان او در سال ۱۳۲۷ منتشر شد و دو سال بعد از انتشار کتابش با جلال آل احمد نویسنده ازدواج کرد. او پس از پایان تحصیلاتش در استانفورد آمریکا به ایران بازگشت در سال ۱۳۳۸ به استخدام دانشگاه تهران درآمد و تا سال ۱۳۵۸ در آنجا به فعالیت خود ادامه داد.
۱۷. شهلا ریاحی ،نخستین کارگردان زن (تولد: ۱۳۰۵)
نخستین کارگردان زن ایران ۱۷ سال بیشتر نداشت که وارد تئاتر شد. او از سال ۱۳۳۰ فعالیت سینمایی اش را آغاز کرد. فیلم مرجان در سال ۱۳۳۴ نخستین فیلمی بود که او علاوه بر بازی در آن کارگردانی آن را نیز بر عهده داشت.
۱۸. معصومه سیحون، نخستین گالری دار زن ، ۱۳۸۹_۱۳۱۳
معصومه سیحون، نخستین گالری دار زن از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. او در سال ۱۳۴۵ گالری سیحون را تاسیس کرد.
۱۹. فاخره صبا، نخستین موسس کلاس آواز ۱۳۸۶_۱۳۰۶
او نخستین زن ایرانی است که به همراه اولین باغچه بان کلاس آواز راه اندازی کرد. او در کنسرواتوار پاریس در رشته اپرا و اپرا کمیک تحصیل کرد.
۲۰.ملوک ضرابی، نخستین زن آهنگساز تاریخ معاصر ۱۳۷۸_۱۲۷۱
ملوک ضرابی مسنترین خواننده ایران ونخستین آهنگ ساز معاصر است. او در کاشان متولد شد و در سال ۱۳۰۲ فعالیت هنریاش را آغاز کرد. او در طول دوران خوانندگی بیش از ۳۰۰ صفحه پر کرد.
۲۱. ژاله علو، نخستین دوبلور زن (تولد: ۱۳۰۶)
خانم علو در سال ۱۳۲۶ از دانشسرای مقدماتی تهران فارغ التحصیل شد و از یک سال بعد در تئاتر فعالیتش را آغاز کرد، او در سال ۱۳۳۱ وارد کار دوبله شد. او همچنین در نمایشنامههای متعدد رادیویی نیز ایفای نقش کرده است.
۲۲. مریم (مزین السلطنه) عمید، نخستین نشریه مصور زنان
خانم عمید نخستین نشریه مصور زنان به نام شکوفه را در سال ۱۲۹۸ منتشر کرد.این نشریه در چهار صفحه با خط نسخ با چاپ سنگی منتشر شد، از شماره پنج آن به بعد نیز با خط نستعلیق و چاپ سربی انتشار یافت. او در سال ۱۳۳۷ در سمنان درگذشت.مریم عمید، ملقب به مزین السلطنه در فضای آن روزها پیش قدم تأسیس یک مدرسه دخترانه شد و بعدها نشریه ای را منتشر کرد که برای اولین بار در تاریخ ایران، مدیر مسئول آن زن بود.
۲۳. فخرآفاق، روزنامهنگار تبعیدی (تولد: ۱۲۷۷)
نخستین زن روزنامهنگار تبعیدی در تهران متولد شد. پس از ازدواج در مشهد توانست امتیاز مجله جهل زنان را بگیرد. با بالاگرفتن اعتراضها به قوام السلطنه والی خراسان او را به تهران تبعید کرد، او بعد از چندی این مجله را در تهران منتشر کرد اما پنجمین شماره این نشریه آخرین شماره آن بود. مقالهای در مورد برابری پسران و دختران در آموزش موجب اعتراضات شدیدی شد که در پی آن او به قم تبعید شد. اما دست از فعالیت نکشید.
۲۴. مکرمه قنبری، نقاش، نخستین زن ایرانی منتخب سال ۲۰۰۱ (تولد: ۱۳۸۴-۱۳۰۷)
خانم قنبری در بابل متولد شد. او به دنبال فعالیتهای هنریاش در سال ۲۰۰۱ از سوی سوئد به عنوان زن منتخب برگزیده شد.او نقاشی روی کاغذ را از ۷۰ سالگی آغاز کرد.
۲۵. شمس جهان کسمایی، نخستین شاعر شعر نو، ۱۳۴۰_ ۱۲۶۱
خانم کسمایی در یک خانواده گرجی در یزد متولد شد. او مدتی در آذربایجان زندگی کرد و پس از ورودش به ایران اشعارش در نشریه آزادیستان منتشر میشد. او علاوه بر شاعری در مبارزات آزادی خواهانه زنان در دوره مشروطه نیز حضور فعالی داشت.
۲۶. سیما کوبان، اولین مدیر مسئول نشریه بعد از انقلاب ۱۳۹۱_۱۳۱۸
اولین مدیر مسئول نشریه بعد از انقلاب در تهران متولد شد. او برای ادامه تحصیل به بلژیک رفت. او پس از سالها تلاش در سال ۱۳۶۰ توانست مجوز انتشار نشریه چراغ را دریافت کند.
۲۷. قمر الملوک وزیری، نخستین زنی بود که در ایران بدون حجاب روی صحنه رفت (متولد: ۱۲۸۴ – درگذشت: ۱۳۳۸)
نخستین خواننده زن ایرانی بود که در صحنه ای همگانی، در برابر مردان آواز خواند و نخستین زنی است که بدون حجاب بر روی صحنه رفت. نخستین کنسرت قمر در سال ۱۳۰۳ در گراندهتل خیابان لاله زار اجرا شد و او تصنیف مرغ سحر ساخته مرتضی نی داود را اجرا کرد.
۲۸.شمس الضحا، نشاط، نخستین زن دارنده مدال طلای فنی از هاروارد (تولد: ۱۲۹۷)
او دختر حاج میرزا صفی علیشاه مردی عارف و سرسلسله دراویش شاه نعمت الهی بود. آثار نقاشی و تابلوهای او سبب شد که گواهینامه و مدال طلای فنی دانشگاه هاروارد را دریافت کند و در آمریکا و بلژیک نیز صاحب مدال شود.
۲۹. فائزه هاشمی، مدیر مسئول نخستین روزنامه مربوط به زنان (تولد: ۱۳۴۱)
او در قم متولد شد. او اولین ناشر زن یک روزنامه در ایران بود. روزنامه "زن" که خانم هاشمی منتشر می کرد بعد از ۱۰ ماه توقیف شد.
۳۰. لرتا هایراپتیان، نخستین هنرمند تئاتر، ۱۳۷۷_۱۳۰۵
نخستین هنرمند تئاتر در زرگنده تهران متولد شد. او نخستین ایرانی بود که به گونه حرفه ای بازیگری را آغاز کرد.