مروری بر جشنواره تجسمی فجر از آغاز تا امروز
یازده دوره از برگزاری جشنواره تجسمی فجر میگذرد و امسال دوازدهمین دوره از این جشنواره برگزار خواهد شد. این جشنواره در مقایسه با جشنواره سینمایی و موسیقی فجر جشنواره ای جوان است. با نگاهی به تمامی دورههای برگزاری این جشنواره متوجه میشویم که هر سال یا هر دو سال در شیوه برگزاری، رشته های مورد پذیرش، شورای سیاست گذاری و هیات داوران تفاوتهایی وجود دارد.
هنرامروز-مهسیما شکریان: بنیان گذار این جشنواره حبیب الله صادقی بود. جشنواره تجسمی فجر با حمایت و بودجه دولت و معمولا در بخشهای نمایش آثار تجسمی و برگزاری همایشهای علمی و نمایش فیلمهایی درباره هنرهای تجسمی برگزار میشود. نمایش آثار در این جشنواره شامل دوبخش است. نمایش آثار شرکت کنندگان جشنواره (بخش رقابتی) و نمایش آثار مفاخر تجسمی ایران. همچنین در پایان این رویداد از پیشکسوتان هنر ایران تجلیل میشود و به شرکت کنندگان برگزیده هم جایزه تعلق میگیرد. جایزه این جشنواره تندیس طوبای زرین، هدیه نقدی و عضویت در انجمن هنرهای تجسمی ایران است.
به نظر میرسد این جشنواره در آغاز برگزاری در سال 1387 چندان مورد استقبال هنرمندان نبود و بعد از چند سال با تغییر سیاستهای برگزاری و همکاری با گالریها بیشتر مورد استقبال قرار گرفت.
همچنین پیش بینی میشد، دوازدهمین جشنواره تجسمی فجر با اعلام اینکه در نمایشگاه بین المللی برگزار میشود و حضور هنرمندان و اساتید دانشگاهی به عنوان هیئت اجرایی و انتخاب جشنواره بیشتر از دورههای دیگر مورد استقبال قرار بگیرد. همچنین هنرمندان و گالری داران مثل خانم "لیلی گلستان" از هنرمندان دعوت کردند تا در این جشنواره حضور داشته باشند. اما با توجه به شرایط اجتماعی و اتفاقاتی که در ماههای اخیر رخ داد، گفته میشود چندین نفر از اعضای هیئت داوران و هنرمندان از ادامه همکاری با این جشنواره انصراف دادند. در ادامه انصراف اعضای هیئت اجرایی پذیرفته نشد و برگزاری جشنواره به تعویق افتاد. همچنین محل برگزاری که قرار بود در نمایشگاه بین المللی باشد به فرهنگستان هنر تغییر کرد.
به نظر میرسد جشنواره تجسمی فجر تا کنون هنوز خط مشی مشخصی برای برگزاری پیدا نکرده است و همواره با ایجاد تغییرات در سیاستهای اجرایی قصد در بهبود شرایط برگزاری اش را دارد. در ادامه خلاصهای از عملکرد این جشنواره از آغاز تا به امروز آورده شدهاست.
هدف از برگزاری جشنواره تجسمی فجر:
هدف از برگزاری جشنواره در سالهای آغازین
در سایت رسمی جشنواره تجسمی فجر هدف از برگزاری این جشنواره ایجاد بستر مناسب برای ظهور و بروز خلاقیتها هنری و انتقال پیام هنرمندان، ارج نهادن به هنر معنوی دینی، معرفی و تعالی ارزشهای والای هنر ایرانی و اسلامی، ارتقا زمینه مناسب جهت ارتباط میان هنرمندان معاصر ایران و جهان، تاکید به ارزشهای هنر متعهد انقلاب و شناسایی هنرمندان معاصر و فعال در رشتههای هنری برگزار میشود.
هدف از برگزاری دوازدهمین جشنواره فجر
تشویق هنرمندان به سمت شیوههای معاصر خلق آثار در بستر هنرهای تجسمی.
معرفی و نمایش نمونههایی از برترین و جدیدترین آثار هنرمندان ایرانی و نمایش دستاوردهای خلاقانه هنری.
ایجاد فضای گفتوگو میان اهالی جامعه هنرهای تجسمی کشور.
ایجاد زمینه برای رشد هنر معاصر ایران.
ایجاد فرصت برای ارتقای آگاهی و هنر هنرمندان ایرانی.
موضوع: امید به آینده
دبیر کل جشنواره: کاظم چلیپا و غلامعلی طاهری
رشتهها: نقاشی، گرافیک، عکاسی، کاریکاتور و مجسمه سازی
محل برگزاری: تهران
این دوره به مناسبت سیامین سال پیروزی انقلاب با شعار امید به آینده برگزار شد.
اولین دوره جشنواره فجر با وجود برخی انتقادها و گلهمندی تعدادی از هنرمندان نسبت به زمان فراخوان و تاخیر در اجرای برنامهها و بی اطلاع بودن بسیاری از آنان از اعلام فراخوان برگزار شد. همچنین نقدی درباره کیفیت یا عدم کیفیت آثار صورت نگرفت.
از جوایز این دوره از جشنواره پرداخت پول به برگزیدگان و کمک هزینه سفر به ونیز و بازدید از بینال بود.
موضوع آزاد/ رشته عکاسی با موضوع آداب و رسوم و فرهنگ اقوام ایرانی
دبیر کل جشنواره: عباس میر هاشمی
رشتهها: نقاشی، مجسمه سازی ، سفال و سرامیک، نگارگری، خوشنویسی، عکاسی، و کاریکاتور
محل برگزاری: اهواز، سمنان، گرگان، یزد و تهران و گلستان
در این دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر جوایز سفر ونیز و اهدای سکه بهار آزادی به برگزیدگان را حذف کرد و به جای آن جوایز را نقدی کرد.
علت حذف سفر به ونیز عدم استقبال برگزیدگان جشنواره در سال قبلش اعلام شد. به این دلیل که برخی از برگزیدگان سال قبل به خاطر نداشتن آمادگی برای سفر یا تسلط نداشتن به زبان خارجی و یا نداشتن بودجه و امکانات برای رفتن به یک سفر خارجی به ونیز نرفتند. از طرفی جشنواره صرفا بخشی از امکانات سفر به ونیز را که شامل سفر و اقامت بود فراهم میکرد و مابقی هزینهها را به عهده خود هنرمندان گذاشته بود. این امر موجب شده بود که بسیاری از برگزیدگان به این سفر نروند.
موضوع: آزاد
دبیر کل جشنواره: عباس میرهاشمی
رشتهها: نقاشی، پوستر، سفال و سرامیک، خوشنویسی، نگارگری، عکس، کاریکاتور، هنر خیالی نگاری، هنر جدید
محل برگزاری: تهران و چند استان دیگر
نخستین حضور مهمانان خارجی در این دوره از جشنواره
نمایشگاههایی از منتخب آثار دوره اول و دوم جشنواره بینالمللی هنرهای تجسمی فجر و دوسالانههای هنری برپا شد.
برپایی فروشگاه آثار هنری با حضور نگارخانهداران از ویژگی های این دوره بود اما عدم برنامهریزی موثر هنوز گریبانگیر جشنواره بود و این امر منجر به استعفای نافرجام میر هاشمی دبیر کل جشنواره در واکنش اختصاص فضای دبیرخانه جشنواره به مرکز توسعه هنرهای تجسمی شد.
سومین دوره جشنواره با کاهش علاقه به حضور هنرمندان در بخش رقابتی نسبت به سالهای گذشته همراه بود. از نقاط قوت این دوره برگزاری نمایشگاه "هفت هنر، هفت هنرمند" به عنوان یکی دیگر از بخش های سومین جشنواره بینالمللی هنرهای تجسمی فجر بود که در تجلیل از هنرمندان برگزار شد و نمایشگاه آثار جلیل رسولی(خوشنویسی)، بهمن عبدی(کاریکاتور)،علی فریدونی(عکس)، منیژه آرمین(سفال و سرامیک)، محمد خزایی(پوستر)، غلامعلی طاهری(نقاشی) و محمد علی رجبی( نگارگری) برگزار شد.
موضوع: بیداری اسلامی و بخش اصلی، بخش جنبی
دبیر کل جشنواره: محمد علی رجبی
رشتهها: نقاشی، خوشنویسی، مجسمه، سفال و سرامیک، نگارگری، تصویر سازی، فیلم، پوستر، عکاسی، کاریکاتور، همایش و مقالات علمی
محل برگزاری: تهران و استانهای دیگر
جشنواره چهارم با اقبال هنرمندان رو به رو نشد. به عقیده هنرمندان، جشنواره فجر نتوانست جایگاه خود را بیابد و اعتبار کسب کند. گفته میشود در این دوره شکاف زیادی میان هنرمندان و مسئولان هنری کشور ایجاد شد.
موضوع: عدالت/ حذف بخش آزاد
دبیر کل جشنواره: عباس میرهاشمی
رشتهها: نقاشی، خوشنویسی، نگارگری، سفال و سرامیک، پوستر، عکاسی، مجسمهسازی، تصویرسازی، کاریکاتور، مقالات علمی و فیلمهای مستند تجسمی
محل برگزاری: تهران و 11 استان دیگر
در این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی، بخش آزاد حذف شد در حالی که در دورههای گذشته، وجود بخش آزاد شرایط حضور بیشتر هنرمندان را در این رویداد بینالمللی رقم زده بود. این دوره با انتقادهای زیادی درباره محتوا و موضوعی برگزارشدن این رویداد هنری از سوی برخی استادان و کارشناسان هنرهای تجسمی مواجه شد و تکراریبودن آثار در بخشهای مختلف این جشنواره را میتوان مهمترین محور این انتقادها دانست.
موضوع: رشته نقاشی انسان معاصر، مجسمه سازی راه بی انتها، دیگر رشتهها با موضوع آزاد
دبیر کل جشنواره: عباس میرهاشمی
رشتهها: نقاشی، خوشنویسی، نگارگری، نقاشی ایرانی، مجسمه سازی، سرامیک هنری، پوستر، عکاسی، کاریکاتور، تصویر سازی
محل برگزاری: تهران و دیگر استانها
در این دوره فراخوان رشتههای مختلف به صورت جداگانه منتشر شد.
موضوع: آزاد و پیامبر مهربانی
دبیر کل: مجتبی آقایی
رشتهها: پوستر، تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک هنری، عکاسی، کاریکاتور، مجسمه سازی، نقاشی، نگارگری
محل برگزاری: تهران
در این دوره هنرمندان حضور بیشتر و فعالتری در ارکان اجرایی جشنواره داشتند و به موضوع اقتصاد هنر توجه ویژهای صورت گرفت.
پیشنهاد تشکیل دبیرخانه برای مشارکت انجمنهای هنری و تبدیل بخش دولتی به عنوان حامی و برنامه ریزی از طرف انجمن های هنری در این دوره مطرح شد.
این دوره جشنواره به صورت رقابتی برگزار نشد و تنها هنرمندان مدعو در آن شرکت داشتند، البته این رویکرد با انتقاد هنرمندان مواجه شد.
کتاب این دوره از جشنواره به صورت بخش بندی جداگانه در رشتههای مختلف و نه به صورت جامع منتشر شد.
البته گفته میشود در این دوره هم ناهماهنگیهایی در روند اجرایی وجود داشت.
موضوع: آزاد
دبیر کل: مجتبی آقایی
رشتهها: تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور، گرافیک، مجسمه سازی، نقاشی، نگارگری، هنرهای جدید
محل برگزاری: تهران
آثاری از ترکیب مواد و چیدمان در این دوره مورد توجه قرار گرفتند و هنرمندان بین 25 تا 30 سال در این دوره از جشنواره حضور پر رنگ تری بین شرکت کنندگان داشتند.
این دوره از جشنواره رویکرد جدیدی داشت که تنها در چند رشته محدود نبود. در حاشیه هشتمین دوره همایش هنر معاصر و جهانی شدن برگزار شد.
به گفته مسئولان در این دوره تفاوتهایی در نحوه انتخاب آثار هنرمندان وجود داشت و به اهداف اقتصاد فرهنگ نزدیک بود و هدف ایجاد پیش زمینه برای معرفی و عرضه هنر ایران به بازارهای جهانی را دنبال میکرد.
موضوع: آزاد
دبیر کل: مجتبی آقایی
رشتهها: تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور، گرافیک، مجسمه سازی، نقاشی، نگارگری و هنرهای جدید
محل برگزاری: تهران
در این دوره شورای هنری متشکل از هنرمندان پیشکسوت جایگزین هیئت انتخاب شد. گفته میشود انتخاب آثار در این دوره فرارشته ای بود و مرز بین رشتهها برداشته شد و شورای انتخاب به خلاقیت و کیفیت آثار رای دادند.
همراهی موزه هنرهای معاصر به عنوان یکی از مکانهای برگزاری جشنواره در این دوره مطرح شد. همچنین بعضی از آثار به دلیل نبودن مکانی مناسب برای نمایش از جشنواره حذف شدند.
مسئولان تجسمی کشور در این دوره اعلام کردند که نهمین دوره از جشنواره تجسمی فجر، هدف "تغییر رویکرد به سمت رویدادهای هنری معتبر دنیا" را دنبال کرد.
موضوع آزاد
دبیر کل: مجتبی آقایی
رشته ها: طراحی، نقاشی، نگارگری، خطاطی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور، گرافیک، مجسمه، تصویرسازی، معماری (طراحی یادمان)، ویدیو آرت، چیدمان، محیطی، پرفورمنس، هنرهای جدید
محل برگزاری: تهران
در این دوره نیز انتخاب آثار با نظارت شورای هنری به جای هیات داوران صورت گرفت. همچنین در این دوره شهرهای دیگر آمادگی خود برای برگزاری و شرکت در جشنواره را اعلام کردند. دوره دهم جشنواره با همکاری فعال گالری ها همراه شد و به همین دلیل استقبال بیشتری از این رویداد صورت گرفت. در این دوره بود که احساس نیاز برای داشتن یک گالری ملی به دلیل کمبود فضای مناسب برای نمایش آثار مطح شد.
در دوره دهم برگزاری بخش ستاره ها که در آن آثار افتخار آفرینان عرصه هنرهای تجسمی در جشنواره ها و رخدادهای هنری خارجی و داخلی به نمایش در آمد، بخشی از برنامه بود.
این دوره نیاز به همراهی بیشتر مردم با جشنواره تجسمی فجر، مانند دیگر جشنوارههای فجر احساس شد.
همچنین در همین دوره نگارش شیوه نامهای مشخص و آشکار در برنامه کاری جشنواره قرار گرفت.
این دوره از گالری برتر، ناشر برتر، رویداد هنری برتر، و رسانه و حامی برتر هنر تجلیل شد.
موضوع آزاد/ انتشار فراخوان جداگانه برای بخش عکس و هنرهای جدید
دبیر کل: ابراهیم حقیقی
رشتهها: تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور و کارتون، گرافیک، مجسمه، نقاشی، نگارگری و هنرهای جدید (ویدیوآرت، پرفورمنس آرت و چیدمان)
محل برگزاری: تهران
در این دوره شیوه نامه اجرای جشنواره هنرهای تجسمی فجر تدوین شد.
سیف الله صمدیان در این دوره عنوان کرد: " وزارت ارشاد باید حامی و ناظر جشنواره باشد نه حامی و دخالت کننده، آنها در سال های گذشته دخالت کردن را با نظارت اشتباه می گرفتند و فکر می کردند که وظیفه آنهاست."
در این دوره همچنان گالریهای هنری در جشنواره حضور فعال داشتند. در این دوره "نمایشگاه چهارسوی" هنر برگزار شد که با فروش آثار تجسمی همراه بود.
موضوع : آزاد
دبیر کل: ابراهیم حقیقی
رشتهها: تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور و کارتون، طراحی گرافیک، مجسمه، نقاشی، نگارگری و رسانههای هنری جدید (شامل سه رسانه ویدئوآرت، پرفورمنسآرت، و چیدمان)
محل برگزاری: تهران
زمان برگزاری: 29 بهمن تا 5 اسفند 1398